Dağlık Karabağ'da Diasporalar Arası Savaş
Azerbaycan hükumeti tarafından, Dağlık Karabağ'da, 27 Eylül tarihinde başlayan anti-terör operasyonları, bugün 6`cı gününü tamamlamaktadır. Bu operasyon, “Niye ve ne için başlatıldı?“ sorusunun cevabı, aslında, her kes için oldukça açık ve detaylıdır. O kadar açık ve detaylıdır ki, tüm dünya birliği 30 yıldır bu faşist yönetim karşısında susmuştur. Niye sustuğunun sebepleri, farklı dönemlerde araştırılmışdır. Özellikle, miliyetçi akımın mensupları, bu suskunluğun sebebini, Rusya ve İran'ın Ermenistan'a sağladığı destekle açıklayabilmiştir. Fakat, bu denli açıklama, Dağlık Karabağ'da devam eden rekabetin nedenlerini irdeleyecek nitellikte olmamıştır. Bu nitelikte olmamasının malesef temel nedeni, Ermeni Diasporasının gücünün küçümsenmesi olmuştur.
Ermenistan hükumetine karşı bu denli bir bakış, özellikle, Azerbaycan`da 1992-1993 yılları arası hükumette olan Azerbaycan Halk Cephesi döneminde oluşmuştur ki, bu dönemde Ermeni Diasporasını dikkate almadan ütopist ve romantik politika uygulayan Elçibey hükumeti iç siyasetde birlik kuramadığı gibi, dış siyasetde de birlik kuramamasının yanısıra, Azerbaycan Diasporasını da oluşturamamışdır. Azerbaycan Diasporasının oluşamamasına karşın güçlenen Ermenistan Diasporası, anti-azerbaycan propagandasıyla, tüm dünyaya kendini haklı gösterirken, Azerbaycan`ı ise haksız bir durumda komuoyuna bildirmiştir. Bu uygulanan yanlış politikaların yanısıra, Elçibey hükumeti, Rusya, İran, Çin gibi büyük devletlerle ilişkileri rayından çıkarmıştır.
Hem iç hemde dış politikada mağlub olan AHC hükumeti, 15 Haziran 1993 yılı tarihinde, dünya devletleri tarafından tanınan ve hürmet edilen Haydar Aliyevi halkın ve mevcut konjektürü nedeniyle ülkeye davet etmeye mecbur olmuştur. Ülkeye geri dönen Haydar Aliyev ilk olarak iç politikayı istikrara kavuşturacak 1994 yılında 11 büyük şirketle “Asrın Anlaşması” nı imzalamıştır. Bu imzalanan anlaşmayla Azerbaycan hem iç politikasını istikrara kavuşturacak hem de Azerbaycan Diasporasını güçlendirecekti. Bunun yanısıra, Azerbaycanın istikrarı ve gelişimi için, 1994 yılı Ermenistan ile ateşkes anlaşması da imzalanmıştır. Haydar Aliyev döneminde rasionalite üzerinde kurulan diplomasi Azerbaycan gerçeklerinin dünyaya tanıtılmasında bir çok büyük görevleri omuzlamıştır. 2001 yılı Haydar Aliyev tarafından çağrılan Dünya Azerbaycanlılarının kurultayı, Azerbaycan Diasporasının güçlenmesine ve kısa sürede uluslararası sistemde bozulan Azerbaycan otoritesinin onarılmasına kolaylık sağlamıştır.
Şimdiyse, tarihsel bulgular işığında Dağlık Karabağ'da 27 Eylül tarihinde Azerbaycan hükumeti tarafından başlatılan anti-terör operasyonlarını inceleyelim. Yaşanan olaylara bakış, 30 yıl öncesinde olduğu gibi şimdide milliyetçi eksende aynı niteliktedir. Milliyetçi eksen yeniden, Ermenistana destek sağlayan aktörlerin Rusya, İran ve Fransa olduğunu savunmaktadır. Fakat, operasyon başladığı ilk günden itibaren, ne Rusya nede İran ve Fransa, Ermenistan hükumetine hiç bir samimi açıklama yapmamış aksine Azerbaycan`ın başlattığı hak mücadelesine göz yummuş bir moddadır. Bu nedenle uygulanması düşünen romantik ve utopist yaklaşım sınıfda kalmış aksine realist yaklaşım olayları çözecek niteliktedir. Çünki, Ermenistan Diasporası, Azerbaycan Diasporası karşısında eski otoritesini kaybetmiştir. Artık Ermenistan Diasporası bir çok devletin çıkarlarını karşılayamamaktadır. Buna karşın, Azerbaycan hükumeti, hem Güney Kafkasya güvenliği ve işbirliği açısından hemde aktör devletlerin çıkarları açısından oldukça donanımlı bir tatminkar hale gelmiştir.
Belirtdiğimiz gibi Ermenistan hükumeti belirtilen aktörlerin çıkarlarını karşılayamamaktadır. Bu bağlamda, biz, özellikle Paşinyan dönemi Rusya-Ermenistan ilişkilerine değine biliriz ki,
Paşinyan`ın uyguladığı Avrupacı eksen, Rusya çıkarlarına karşıdır. Çünki, Ermenistan bağımsızlık kazandığı ilk günlerden şimdiye kadar, Rusya sermayesine aç bir ekonomiye sahip olmuştur. Tabiki yaranan bu ekonomik bağımlılıktan kurtulmak isteyen Ermenistan kendi kurduğu bataklıkta her gün batmaktadır. Bu doğrultuda, Rusya, Ermeni Diasporasının çıkar gruplarına sadece ermeni halkı ile ilgilenerek cevaplamaktadır. Rusya gibi, İran ve Fransada bu hususta sadece ermeni vatandaşların durumları ile ilgilenmektedir. Yoksa, Ermenistan hükumetini çıkarlar doğrultusunda görmezden gelmeyi sürdürmektedir.
Azerbaycan hükumetiyse, operasyona başladığı 27 eylülden itibaren genel olarak söylersek, büyük bir engelle karşılaşmamıştır. Aksine Türkiye gibi NATO ülkeleri tarafından oldukça etkin bir şekilde desteklenmektedir. Belirtilen gibi, artık Azerbaycan Diasporası uluslararası ilişkiler ve aktorler düzeyinde ciddi bir prestije sahip konumdadır. Bilinmelidir ki, Dağlık Karabağda savaş askeri alanda olduğu gibi hemde Diasporlar doğrultusunda sürmektedir. Kuşkusuz ki, Dağlık Karabağda Diasporlar arası savaşda, Azerbaycan Diasporasının sahib olduğu hem ekonomik hem de yönetim niteliği, Ermenistan Diasporası karşısında daha etkindir ve bu bizzat Güney Kafkasya da Azerbaycanı etkin bir role kavuşturacaktır.
Yadigar Nagiyev
Siyasi-Sosyal Araştırmacı/ 02-0-10-2020/ BANDIRMA