Rusya'nın İstanbul Başkonsolosluğu, Rusya -Türkiye Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden başlayan dostluk ve yardımlaşma ilişkilerinin kurulmasının 100. yıldönümü nedeniyle 1920'li yıllarda iki ülke arasında gerçekleştirilen karşılıklı yardımlaşmalara ilişkin belgeleri yayınladı. Türkiye'nin Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyetin ilanından itibaren kuruluş döneminde Sovyetlerden aldığı destekler ilgili bugüne kadar kamuoyuna açıklanmayan belgeler gün ışığına çıkıyor. Bilindiği gibi Türkiye ikinci dünya savaşından sonra Atlantik Paktı Nato'ya girerek Sovyetlerden yüz çevirmiş ve ABD politikalarına entegre edilmişti.
Son paylaşımda, Ankara’ya ilk kez gelen SSCB misyonunun bu ziyaretinden bir fotoğraf yayınlandı. Paylaşımda Sovyet Rusya’nın Ankara’daki diplomatik temsilciliğinin ilk binası da yer aldı.
Rusya-Türkiye ilişkilerinin tesisinin 100. yıldönümü nedeniyle arşiv fotoğraflarını ve tarihi bilgileri paylaşan Rusya’nın İstanbul Başkonsolosluğu, 1920 li yıllarda yabancı işgalcilere karşı sürdürülen mücadelede Türk Milli Ordusuna silah cephane altın ve lojistik destek yardımlarını içeren işbirliğinin belgelerini de kamuoyunun dikkatine sundu.
Başkonsolosluk, Facebook hesabından yaptığı paylaşımda şu ifadeleri kullandı:
"19 Temmuz 1920 tarihinde TBMM Hükümeti Dışişleri Bakanı Bekir Sami başkanlığındaki resmî Türk heyeti işbirliği anlaşmasını hazırlamak için Moskova’ya geldi. 24 Ağustos’ta ise anlaşmanın içeriği konusunda anlaşmaya varıldı ve parafe edildi. Yabancı işgalcilere karşı sürdürülen mücadelede yardımı öngören anlaşma maddelerinde iki tür yardımdan söz ediliyordu: a) Askerî teçhizat ve para yardımının yapılması; b) İhtiyaç duyulduğu zaman ortak askerî operasyonların gerçekleştirilmesi (buna ihtiyaç duyulmadı). Para yardımı ise 10 milyon altın rublesi (1.250.000 Osmanlı altını) olarak belirlendi.
Varılan anlaşma doğrultusunda Rusya karşılıksız olarak maddi ve askerî yardım göndermeye başladı. İşin ilginç tarafı, yardımlar, 16 Mart 1921’de RSFSC ile Türkiye arasında Moskova Dostluk Anlaşması’nın imzalanmasından ve yabancı işgalcilere karşı harekete geçilmeden, askerî mücadelede denge değişmeden önce gönderilmeye başlandı. 8 Eylül 1920’de Erzurum’da Türk tarafına külçe hâlinde ilk Sovyet altınları teslim edildi. Türk tarafına toplamda 200.6 kilogram altın gönderildi. 23 Eylül 2920’de Tuapse’den Trabzon’a gemiyle ilk silahlar da geldi. 1920 sonbaharı boyunca 6.000 tüfek, 5 milyon mermi, 17.600 top mermisi getirildi. 1921’de ise Rusya, Türkiye’ye 33 binden fazla tüfek, 327 makineli tüfek, 54 top, 58 milyon mermi, 130 bin mermisi teslim etti.
Aynı sene Türk Askerî Deniz Kuvvetleri’ne her biri 14 tonilatoluk 'Jivoy' ve 'Jutkiy' adlı iki askerî bot verildi. Ayrıca 1920’de İngiliz-Fransız filolarının takibinden Novorossiysk’e sığınan 'Hayrettin Reis', 'Preveze' gambotları ve 'Şahin' gemisi Türk tarafına teslim edildi. Novorossiysk Limanı’nda bulunan gemilerin mürettebatının (150 kişi) iaşesini Sovyet Karadeniz Filosu karşıladı. Yine gemilere askerî teknolojiler verildi. Mustafa Kemal, Sovyet iktidarının Türk gemileri ve mürettebatına verdiği destek dolayısıyla Novorossiysk’e teşekkür telgrafı dahi gönderdi. Nisan–Kasım 1921’de Ankara’ya 6.5 milyon altın Ruble, Mayıs 1922’de 3.5 milyon altın Ruble, yani baştan varılan anlaşmaya göre toplam 10 milyon altın Ruble gönderilmiştir. 21 Temmuz 1922’de 'Şahin' gemisi Novorossiysk’ten Trabzon’a 22 uçak getirdi. Bu uçaklar, Sovyet Rusya’nın Rapallo Anlaşması doğrultusunda Nisan 1922’de diplomatik ve ticari-ekonomik bağlantılar kurduğu Almanya’dan alındı.
TBMM Hükümeti de Sovyetler Birliği hükümetine kömür, buğday ve başka malzemeler göndererek yardımda bulunuyordu. Bu yardımlar, İç Savaş ve yabancı işgalcilerle mücadele dolayısıyla zor günler geçiren Sovyetler Birliği için de büyük önem arz ediyordu."
Rus-Türk Diplomatik Münasebetlerinin Tesisinin 100. Yıldönümü Dolayısıyla (Tarihî Olgular, Belgeler, Olaylar):
Karşılıklı Mektuplaşmalar
26 Nisan 1920’de, TBMM’nin açılışından üç gün sonra, geleceğin Cumhurbaşkanı dönemin Meclis Başkanı Mustafa Kemal, TBMM adına V. İ. Lenin’e bir mektup göndererek diplomatik münasebetlerin tesisini teklif etti ve dış güçlere karşı verilen Millî Mücadele’de Türkiye’ye yardım edilmesini istedi. Mustafa Kemal’in Sovyet Rusyası’na gönderdiği bu mektup, Meclis’in yabancı bir ülkeye gönderdiği ilk mektuptu.
Lenin’e hitaben yazılan bu mektubun kendisine ulaşması bir aydan fazla sürdü. Kafkasya Ötesi, Karadeniz ve Kırım bölgeleri Sovyet iktidarının karşıtlarının kontrolünde olduğundan Moskova ile doğrudan bir irtibat hattı yoktu. 1 Haziran 1920’de mektup adrese ulaştırıldı. 3 Haziran’da Dışişleri Halk Komiseri G. V. Çiçerin, İbrahim Bey ve Hulusi Bey adlı Türk subaylarıyla Türk lideri Mustafa Kemal’e olumlu yanıt içeren mektup gönderdi. Mektupta Sovyet Hükümeti’nin Türk halkının bağımsızlık için verdiği kahramanlık mücadelesini büyük bir ilgiyle takip ettiği, Sovyet Hükümeti’nin “Türk ve Rus halklarını birleştirecek dostluğun güçlü temelini atmaktan mutluluk duyduğu” belirtilmiştir. Ankara ile dostluk münasebetlerin tesisi amacıyla da Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) her iki ülkede de hemen diplomatik ve konsolosluk temsilciliklerinin kurulmasını teklif etti.
TBMM Hükümeti’nin resmî ve fiiliyatta tanınması anlamına gelen Sovyet Hükümeti’nin mektubu, Türkiye’de büyük bir coşkuyla karşılandı. Mektubun metni, Anadolu’daki tüm gazetelerde yayımlandı. İçeriği ise Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nde kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin şehir ve köy komitelerinin bilgisine sunuldu.
Böylece Moskova ile temasın sağlanması, TBMM Hükümeti için diplomatik izolasyonun kaldırılması sürecinde önemli adım, işgalci kuvvetlerle mücadele şartlarında muazzam bir moral oldu.
Sovyetler Birliği ile başlayan Rusya Federasyonu olarak devam eden Türkiye ilişkilerinin kurulmasının 100. yıl dönümü 3 Haziran’da kutlanacak.
31-05-2020/ DIŞ HABERLER SERVİSİ/SPUTNİK/BANDIRMA GERÇEK
