KÜRTLERİN KÖKENİ VE DİLİ ÜZERİNE
Kürtlerin atalarının, Turani kavimler olarak Zağros dağları bölgesine gelmesi M.Ö. 2.yüzyılda İskitler ile başlamış, M.S. 3. ve 4. yüzyılda Hunlar ile sürmüştür. M.S. 226 yılında güçlü Sasani İmparatorluğu’nun kurulması ile Orta Asya’dan gelen Turani kavimlerin akınları kesilmiş ve Zağros dağlarındaki Turani kavimler burada bulunan İrani kavimler ile karışmaya başlamış, törelerini unutmamakla birlikte dillerini değiştirmeye başlamışlardır. Zağros dağlarında yerleşik bulunan İrani kavimler Lor ve Lek’ler ile karışarak büyük ölçüde böylelikle ırk ve dil değişimine uğramışlardır. Bunun sonucunda günümüzün Kürt halkının ilk tohumları atılmıştır. Zağros dağları Mezopotamya’nın doğu sınırı olması nedeniyle, çok sayıda Bizans- Sasani savaşına sahne olmuş ve bu savaşlar Kürtlerin dağlarda yerleşmesine yol açmıştır. Ayrıca Sasani İmparatorluğu’nun gücü nedeniyle İran kültürü’nü almaya başlamışlar ve kendilerini Bizans’a karşı Fars asıllı Sasanilerden saymışlardır. Dil yapılarını değiştirmekle beraber dillerinde bulunan eski Türkçe kelimeleri kullanmaya devam etmişlerdir. Kürtlerin en saygı duyduğu, Medlerin Kürtlerin ataları olduğu tezini ilk ortaya atan kişi ünlü Kürdolog V. Minorsky’nin 1900 lü yılların başındaki tespitine göre 8378 kelimeden oluşan Kürtçe sözlükten kelimeleri menşe itibarıyla tasnif etmiş ve ortaya aşağıdaki tablo çıkmıştır: 3080 kelime Eski Türkçe (Göktürkçe-Oğuzca) 2230 kelime Farsça 370 kelime Pehlevi Farsçası 2000 kelime Arapça 220 kelime Ermenice 108 kelime Keldanice 60 kelime Çerkesçe 20 kelime Gürcüce 300 kelime menşei belli olmayan (Kürtçe).
Sasani İmparatorluğu’nun 651’de yıkılmasından sonra Araplar ile temas da bulunmuşlar ve Müslüman olduktan sonra da din vasıtasıyla dillerine Arapça kelimeler girmiştir. Kürtçe’de ki erkek dişi zamirleri Farsça’daki gibi değil Arapça’daki gibidir. Kürtler, Araplar ve Türkler vasıtasıyla kuzeye doğru Anadolu’ya göç etmeye başlamışlardır. Kürtlerdeki aşiret yapısı da Araplardan geçmiştir. Kürtlerin ayrı bir halk olarak oluşumunu tamamladıktan sonra Anadolu’ya gelişleri Selçuklu Türkleri ile birliktedir. Fakat Kürtlerin güçlü aşiret yapısı ve Osmanlı devlet siyaseti olan Alevi-Şii Türkmen’e karşı Sünni Kürt’ü tutması nedeniyle, doğu Anadolu’ya yerleşen Oğuz Türkleri Kürtleşmiş ve Kürt-Türk karışımı sonucunda Kurmanç Kürtleri ortaya çıkmıştır. Doğu Anadolu’ya, Kuzey Irak ve Kuzeydoğu Suriye’ye yerleşen Türkmen köylüleri özellikle Akkoyunlu devletinin yıkılmasından sonra kendilerini yalnız ve savunmasız hissetmişler ve Kürtlerin güçlü aşiret yapıları sayesinde kendilerini korumaya almışlar ve onlara katılmak zorunda kalmışlardır. Bu sayede Aşiret ağasının dili olan Kürtçeyi konuşmaya başlamışlardır. Fakat burada Türkmen köylülerinin dili olan Oğuzca, Kurmanç Kürtçesini etkilemiş ve daha güneyde yaşayan Sorani Kürtleri ile aralarında birbirlerini anlayamayacak kadar lehçe farkı oluşmuştur. Elegeş yazıtı 650’li yıllarda yazılmıştır. Bazı milliyetçi yazarların iddia ettiğine göre bu yazıttaki KRT kelimesi aslında Kürt değildir. Kürt çevriminin yanlış olduğu ortaya çıkmıştır. Orada ‘’Min körtül kan Alp Urungu’’ yani ‘’ Ben kuvvetli han Alp Urungu’’ yazmaktadır. Elegeş yazıtının 8. satırındaki K(ÖÜ)RTLKN (Orhun abecesinde Ö ve Ü sesleri aynı harfle ifade edilir) harflerinden oluşan üç sözcük gösterilmiştir. ‘’ KÜRT El KaN’’ yani ‘’Kürt Eli Hanı’’ şeklinde okunarak ileri sürülen bu görüş yanlıştır. Doğru okunuş ‘’KÖRTüL KaN’’ yani ‘’Kuvvetli (kudretli, şiddetli) Han’’ anlamında olduğu aşikardır. Kuvvetli, şiddetli manasındaki körtül sözü eski Türkçe sözlüklerde geçmektedir. (Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Şubat 98 112. sayı, sayfa 231) Ayrıca Kürtler kendilerine Kürt dememişlerdir. Bu ismi onlara komşuları vermiştir. Aynı son dönemlerine kadar Osmanlılarda olduğu gibi, Osmanlılar kendilerine Türk dememişler fakat komşuları tarafından hep Türk diye hitap edilmişlerdir. Kürt kelimesi Hazar denizinin güneyinde konuşulan Mazenderice’de Çoban anlamına gelmektedir. Araplar Kürd’ün çoğulu (Kürtler) olan Ekrad kelimesini kullanmışlar fakat bu kelime aynı dili konuşan insanlar için değil, dağlarda konar-göçer olarak yaşayan yerleşik tarıma geçmemiş ve hayvancılıkla uğraşan insanlar için kullanılmıştır. Buradan çıkan sonuç, Kürt halkının adının bir Türk boyunun adı olarak değil, dağlarda konar-göçer olarak yaşayan çobanlık yapan insanların adı olarak çıkmış olmasıdır. Zaten önemli olan kişinin kendini kabulüdür. Kürtler kendilerini ayrı bir millet olarak görmektedirler. Kürtçe de ayrı bir dil olarak bir halkın anlaştığı dildir. Doğumuzdaki Kürtlerin geçmişine benzeyen, batımızda yaşayan Bulgarlar vardır. Bulgarlar’da aynı Kürtler gibi Orta Asya kökenli ve Oğuz soyundandır. Fakat Karadeniz’in kuzeyinden geçerek Tuna havzasına yerleşen Bulgarlar buraya geldiklerinde bozkır yerine sulak ovalar ve bataklıklar ile karşılaşmışlar ve kendi benliklerini yitirerek Slavlara karışmışlar, dilleri de Slavca’nın bir kolu olmuştur. Şu anda Bulgarlara Türk diyemiyorsak, Kürtlere de Türk’tür diyemeyiz. Onlar tarihin sayfaları içinde ayrı bir millet haline gelmişlerdir. Kürtlerin bir kökeni var mıdır, yok mudur? İki tarafa göre de Kürt tarihi kitapları okudum ama hala beni tatmin edici bir gerçeği bulamadım. Kürt milliyetçileri tarihte Anadolu ve Mezopotamya’da yaşayan her halkı kendilerinin atası olarak kabul ediyor olabilirler. Sormak gerekir, Kürtçe kendine özgün bir dil midir? Niye başka dillerde olduğu kadar makul sayıda yabancı kelimeden çok daha fazlası var? Bütün dünyanın kabul ettiği tarih, gerçek tarihtir ancak. Masa başında ispattan yoksun tarih yazılmamalıdır. Kürtlerin kökeni, benim yazdığım gibi birkaç gerçek veriye dayanarak hep varsayımdır, tahmindir. Zaten dillerindeki kelimelerin menşeine bakarak ancak bu kadarı olabilir kanısındayım.
Kaynaklar: 1. Ethem XEMGİN. Kürdistan Tarihi. Doz Yayınları. 2. Rafael BLAGA. İran Halkları El Kitabı. 3. Ali Tayyar ÖNDER. Türkiye’nin Etnik Yapısı. Pozitif Yayınları 2002
ETNİK YAPILANMADA KÜRT DİLİNİN ROLÜ
Hem Kürtlerin hem de Doğu Anadolu'nun Zaza diye bilinen halkının dilleri İran alt grubunda, giderek büyük Hint-Avrupa dil ailesi içindedir. Bugün yerleşik oldukları yöreye atalarının ne zaman geldiği bilinmemektedir. Ancak bu geliş M.Ö. ilk bin yıldan sonra değil, mutlaka daha öncedir. Kürtlerin M.Ö. 4. yüzyılda Cizre dağları dolaylarında (Gazirat İbn Umar) yerleşik olan ve Ksenophon'un ordularına saldıran Carduchi'ler olduğuna ilişkin inanç tutarlı değildir. Çağdaş söyleyişteki yumuşak benzerliğe karşın Carduchi'deki (-rd-) ile Kurd, o zamanki deyişiyle Kürt (-rt-) veya buna yakın bir söylenişi arasında bir bağlantı olamaz. Kürt adına ilk değinme olan (Polybius, Livy, Strabo) ve M.Ö.'den başlayarak İran'da Zagros dağları yakınlarında yerleşik paralı savaşçılar olarak adlarından sözedilen Cyrtii'lere bakmak gerekir. Bunları, bir bakıma, Medlere komşu olan ve o zamanlar Kuzey-batı İran'da yaşayan bir kabile olarak düşünebiliriz. Bu karşılaştırmalı filolojinin dile, teorik bir "Eski Kürtçe"ye1 getirdiği yorumla uyumlu görünmektedir. Ancak Kürtçe hiçbir zaman tekil olmadığı gibi bugün de üç ana gruba ayrılmış durumdadır. Bu diyalektlerin kuzey ve merkez grupları en birleşik görüntü veren ve en önemli olanlarıdır. Türkiye'deki tüm Kürt diyalektleri Kırmanci (Türkçe söylenişte Kürmanci) -bir olasılıkla "Med Kürtçesi" anlamına gelebilecek bir ad olarak bilinen kuzey grubu içine girmektedir. Bunlar, Irak'ta Büyük Zap suyunun güneyinde konuşulan (konuşanlarca Sorani ya da "Kurdi pati" yani "saf Kürtce" diye nitelendirilen) orta Kürdistan diyalektlerinden birçok ses, dilbilgisi ve leksikon (sözcük) özellikleri bakımından farklılık gösterirler. Bu farklılıklar, Kürtlerin yaşadıkları orta bölgede zamanla şimdi Gorani olarak bilinen diğer bir İran dili konuşanlarını kuşatıp bir ölçüde asimile ettiği varsayımına bağlı olarak daha iyi açıklanabilir. Gorani, bir bakıma Kürtçe denizi diyebileceğimiz orta dağlık alanlarda, adasal olarak bazı yerlerin hala geçerli konuşma dilidir, ve merkezi Kürtçe'nin onu Kurmanci'den ayıran bu özellikleri Gorani etkisinde kalmış olmasıyla açıklanabilir. Bir olasılıkla bu varsayım, genelikle misken olarak bilinen ve kabile olmayan serf-türü orta Kürdistan köylüsünün kabile kürtlerce de Goran olarak bilenen bazı kesimlerde olmaları gerçeğinden destek almaktadır. Oysa ki bu ad birçok değişik biçimde geçmektedir.2 Goran dili Zazaca'yla en yakın ilişkili olanıdır. Bu ad aslında bir yakıştırmadır, ve konuşmalarındaki z sesinin çokluğuna bağlı olarak Kürt komşularınca kendilerine takılmıştır. Onlar kendileri ve dilleri için Dimli adını kullanırlar. Yeterince açıklandığı gibi3 Dimli, Daylami'den, yani Hazar Denizi'nin Güney- batısının üst kesimlerindeki Gilan'nın Daylam yöresinden gelmektedir. Bu giderek, Zazaları köken olarak gene aynı bölgeden gelen Goran'a bağlıyor.4 Zaza-Dimli'lerin Hazar'dan gelerek o sıralar Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olmaları olasılığı zayıf olduğuna göre başka bir varsayımı ele almak gerekmektedir. Bu, Zazaların bugün Kürdistan'ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van gölünün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya ilerlemeye zorlandıkları varsayımıdır. Yerli Goran nüfusunun büyük ölçüde serfleştirilidiği Merkezi Kürdistan gözden geçirildiğinde Kürtlerin yerleşik Zazaları tümüyle yerlerinden sürmedikleri görülmektedir. Her ne kadar güçler dengesi bölgedeki diğer halklar, özellikle Hıristiyan Ermeniler ve Asurların varlığına bağlı olarak karmaşık olagelmişse de, Kürdistan'ın Türkiye parçasındaki kabile olmayan köylülüğün büyük bir kısmının Dimli konuşan Kürt-öncesi bir İran nüfusundan gelmiş olması olasılık olmaktan ötedir (=artık kesin olarak bilinen bir gerçektir, çn.). (Türk boylarının daha sonraki yerinden etmeleri bunu değiştirmek için hiçbir şey yapmayacaktır). Zaten durum böyle olsaydı, boyun eğmiş bu halk, üzerinde belirgin bir etki yapmadığı Kurmanci lehine kendi dilini terketmiş olacaktı.
Kaynakça: Christensen, A.: Les dialectes d'Awroman et de Pawä, Copenhagen 1921. Edmonds, C. J.: Kurds, Turks and Arabs, London 1957. MacKenzie, D. N.: "The Origins of Kurdish", Transactions of the Philological Society, 68-86, 1961. Minorsky, V.: "The Guran", BSOAS XI, 1: 75-103, (Universty of London), 1943.
1) V. MacKenzie, 1961. Orada bir belirlemein (s.74) "Medyana yorumlanabilecek bir özellik, yani hw'nin f'ye dönüşümü..." o günden bu yana yanıltıcı olduğu kanitlanmıştır. Oysa, özellikle Medyan'dan bilnen (ne yazık ki çok az biliniyor) şeylerle uyumlu olan hiçbir özelliği yok Kürtçe'nin, fakat onu oradan ayıran bazı şeylere bakarak Kürtçe'nin doğrudan Medyan'dan geldiğine ilişkin varsayımın hiçbir geçerli nedeni yoktur. 2) Edmonts, 1957: 12-42. V. Minorsky, 1943, 77 ff.
228
3) A. Christensen, 1921: 8, quoting F. C. Andreas. 4) V. Minorsky, 1943: 86.
Yazan: David N. MacKenzie
**
DOĞU ANADOLU VE YUKARI MEZOPOTAMYA KİMİN ANAVATANI? Şikago Üniversitesinde tarih profesörü olan Walter E. Kaegi’nin ‘’Bizans ve İlk İslam Fetihleri’’ adındaki kitabına göre, 600’lü yıllarda (7.yy.), Bizans’ın Mezopotamya (Diyarbakır ve Batman illeri) ve Osrhoene (Mardin ve Urfa illeri ile bu illerin güneyinde kalan Suriye’nın Fırat nehrine kadar olan bölgesi) eyaletlerinde Hristiyan Araplar ve Ermeniler yaşıyordu. Bu eyaletlerin doğusu (Dicle nehrinin Hasankeyf’den güneye doğru kıvrıldığı yerin doğusu) Pers Sasani İmparatorluğu’na aittir. Mezopotamya eyaletinde çoğunluk Ermeni olmak üzere azınlık olarak da Hristiyan Araplar, Süryaniler ve Rumlar yaşamaktadır. Osrhoene eyaletinin çoğunluğu Hristiyan Arap, azınlık olarak Ermeni, Süryani ve Rumlar’dır. Bizans kayıtlarında Kürtler ile ilgili bir kelime dahi geçmemektedir. Kürtler bu tarihlerde Hakkari dağlarında ve güneydoğuya doğru uzanan günümüz İran-Irak sınırının dağlık kesimlerinde yaşamaktadırlar. Türkiye topraklarına ilk gelen Müslümanlar 7. yy. da Hz. Ömer zamanındaki Araplardır. Arapların, Kürtlerle ilk karşılaşmaları da bu devirdedir. Araplara coğrafik yakınlık itibarıyla Kürtler, Türklerden daha önce Müslüman olmuşlardır. Kürtler, Müslümanlığı kabul ettikten sonra Araplar ile Bizansın fetihlerine katılmışlar ve Diyarbakır, Batman ve Siirt illerinin Güneydoğu Toros dağlarına bakan topraklarına (Coğrafi olarak Yukarı Mezopotamya’nın kuzey sınırları) yerleşmeye başlamışlardır. Türkmenler tarafından Anadolu fethedilmeye başlandığında ise; Kürtler, tarihi anavatanlarının kuzey sınırı olan Hakkari dağlarından başka sadece Mezopotamya’nın kuzey sınırına yerleşebilmişlerdi. Daha kuzeye ve batıya yayılmaları ancak dindaşları Türkler sayesinde olabilmiştir. Diyarbakır’ın Bizans İmparatorluğu zamanındaki adı Amid’dir. Diyarbakır adı ise buraya ilk yerleşen Müslüman Arap aşiretinin lideri ‘’ Bekir bin Vail’’den gelmektedir. Bekir’in memleketi anlamına gelen ‘’Diyar-ı Bekr’’ denilmiştir. Tarihte Türkiye sınırları içinde kurulan tek Kürt devleti Mervani Emirliğidir. 984 yılında kurulmuş olup merkezleri o zamanki adı Meyyafarkin olan Silvan’dır. Toprakları, günümüzün Diyarbakır, Batman ve Siirt illeridir. Sonradan göç ile ilk defa düz bir araziye yerleştikleri bu bölgede devlet yapılanması gösterebilmişlerdir. Malazgirt savaşında Sultan Alparslan’ın 50.000 kişilk ordusunun içinde Mervani Emiri Nizameddin’in 10.000 kişilik Kürt ordusu da vardır. 1087 yılında Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan’ın oğlu Melikşah tarafından bu devlete son verilmiştir. O dönemde Ahlat, Büyük Selçuklu imparatorluğunun Anadolu’daki giriş kapısı üssüdür. Malazgirt savaşının olduğu yıllarda, Diyarbakır, Silvan, Batman, Siirt ve Van gölünün güneyinde kalan Van’ın ilçeleri ile Şırnak ve Hakkari’de Kürt nüfus bulunmaktadır. Fakat bu, Kürtlerin buralarda çoğunluk olduğu anlamına gelmemelidir. Çünkü o zamanın tarihçi ve gezginleri Silvan hariç şehir merkezlerinde Kürtçe diye bir dilin konuşulduğundan söz etmemektedirler. Kürtlerin genelde dağlarda göçebe hayat sürdükleri anlatılmaktadır. Ancak, Mervaniler zamanında Kürt Emirleri şehirleri yönetebilmiştir. Türkiye’ye ilk gelen Kürtlerin merkezi Silvan olmasına rağmen, Anadolu Selçuklu Sultanlarından dördünün ve Artukoğulları beylerinin mezarları da burada bulunmaktadır. Zazaların ataları olan Deylemliler ise, Zaza tarihçisi ve edebiyatçısı olan Seyfi Cengiz’in Dersim ve Zaza tarihi adlı yazısına göre, Selçuklu sultanları Tuğrul bey ve Çağrı bey zamanında (1040 dolayları) Selçukluların Anadolu’ya yaptıkları akınlarla birlikte Muş ve Erzurum dolaylarına Türklerle birlikte yerleşmeye başlamışlardır. Doğu Anadolu bu tarihlerde yine çoğunluk olarak Ermeni’dir. Daha sonraki yıllarda Kürtlerin güneyden kuzeye doğru gelen baskısıyla, Zazalar, Muş ve Erzurum taraflarından daha batıya Bingöl, Erzincan, Tunceli ve Elazığ dolaylarına doğru göç etmek zorunda kalmışlardır. Zazalar, Proto-Zaza olan Deylemliler olarak ancak İran’da bazı devletler kurabilmiştir. Bunların en önemlisi Büveyhoğulları ve Alamutlardır. Büveyhoğulları Şii karakterli olup, Bağdat’taki Abbasi halifesinide egemenliği altına almış ve Sünni müslümanlara baskı uygulamıştır. 940 yılında kurulan bu devlet, 1050 yılında Selçuklu sultanı Tuğrul bey tarafından yıkılmış ve Şii hakimiyetine son vererek Bağdat’taki Abbasi halifesini Şii baskısından kurtarmıştır. Diğer bir devlet olan Alamut devleti ise, 1011 yılında İran’ın kuzeyindeki dağlık bölgede Hasan El-Sabah tarafından kuruldu. İsmailiye mezhebini kabul eden devlet işi daha ileriye götürerek komünizmin ilk temellerini atmıştır. Cenneti bu dünyada vaadederek, ahlak kurallarını ortadan kaldırdı. Hasan El-Sabah kendine dini bir hüviyet kazandırdı. Ahlaki ve dini sapıklığı bir devlet anlayışı haline getirdi. Müritlerine, haşhaş kullandırarak döneminin hükümdarlarına suikastler düzenlettirdi. Devletin askerlerinin hepsi haşhaşdan kafayı bulmuş (günümüzün tinercileri gibi) birer müritti. Selçuklu devlet adamlarının da öldürülmesi gibi işler de yaptırıldı. 179 yıl yaşayan bu devlet 1256’da Moğol hükümdarı Hülagü Han tarafından ortadan kaldırıldı. Tarihteki en ünlü Kürt kökenli hükümdar ve komutan Selahaddin Eyyubi’dir. Selahaddin Eyyubi’nin babası Kürt Ravvadi aşiretine mensuptur. Türk hükümdarı Atabeg Nurettin Mahmud’un veziri ve komutanı olarak Mısır’a gönderilmiş ve Mısır’daki Şii Fatımi devletine son vermiş ve Nurettin Mahmud öldükten sonra da kendi hükümdarlığını ilan etmiş iyi bir din eğitimi alan halis bir müslümandır.
235
Kudüs’ü Haçlılardan geri alarak bütün İslam dünyasının saygısını ve sevgisini kazanmıştır. Kudüs’ü Müslümanlara geri kazandırmasından dolayı kendisine Selahaddin adı verilmiştir. Ordusunun çoğunluğu ve komutanları Türkmen’dir.
Bazı Kürt yazarlar, Kürtlerin Anadolu’da 5.000 yıllık tarihi olduğunu yazar. Doğu Anadolu ve Yukarı Mezopotamya’da (Güneydoğu Anadolu bölgesi) yaşayan Hurri’lerin, Mitanni’lerin, Urartular’ın ve Med’lerin kendilerinin ataları olduğunu iddia ederler. Büyük İskender ordularının karşılaştığı, sadece tarihçi Ksenefon tarafından yazılan Karduklar adındaki (sırf isim benzerliğinden yola çıkılarak) bilinmeyen bir halkın, kendileri olduğunu söylerler. İran’ın batı sınırını teşkil eden Zağros dağlarında M.Ö. 3000’li yıllarda yaşamış olan Gutiler’in ilk ataları olduğunu kabul ederler. Özellikle, Rus Kürdoloji uzmanı Viladimir Minorsky’nin etkisiyle Medlerin, dil bakımından gerçek ataları olduğu konusunda ısrarlıdırlar. Bunların hepsi birer varsayımdır. Bunlar içinde ciddiye alınabilecek olanlar Gutiler ve Medler ile ilgili olandır. Gutilerin ülkesi ve Medler’in ülkesi anlamına gelen Medya, Urmiye Gölü’nün güneyinde bulunan günümüz İran’ın Kordestan eyaletidir. Zaten bütün Kürdoloji uzmanları Kürtler’in anavatanlarının burası olduğunda hemfikirdir. Fakat, Medce’nin nasıl bir dil olduğu belli değildir. Çünkü Medce ile ilgili günümüze kadar hiçbir tarihi eser ulaşmamıştır. Fakat diğer bir Kürdoloji uzmanı David N. Mackenzie ise, Kürtlerin gerçekte en eski atalarının İran – Irak sınırında bulunan Zağros dağlarının kuzey ve orta kısımlarında (İran’daki Kordestan ve Kirmanşah eyaletleri) yaşayan Cyrtii (Kirtii)’lerin olduğunu söylemekte ve bunların Medler ile komşu olduklarını yazmaktadır. Yani Kürtlerin kökeni tam olarak açıklığa kavuşmamış olup, kesin budur denilen tek bir doğru yoktur. Yukarıda isimleri zikredilen Hurriler, Mitanniler ile Urartular’ın dil bakımından Zagrokaspiyan (Zağros-Hazar) halklarından olduğu sanılmaktadır. Mizahi açıdan, Anadolu’da yaşamış olan Hurriler ve Mitanniler ne kadar Kürt ise, Hititliler de o kadar Türk’tür diyebilirler. Ayrıca Doğu Anadolu ve Yukarı Mezopotamya bölgelerinde bu halklar yaşamış olsa ve Kürtlerin ataları olduğunu varsaysak bile, bu topraklar üzerinde 1000 yıl hakimiyet sürmüş olan Bizans İmparatorluğu döneminde Anadolu’nu tüm otantik yerli halkları çoğunlukla Rumlaşmış, kısmen de Ermenileşmiştir. Anadolu’ya ilk fetih hareketlerinin yapan Müslümanlar Araplardır. Yukarı Mezopotamya veya diğer adıyla Güneydoğu Anadolu bölgesine geldiklerinde etnik olarak 4 halkla karşılaşmışlardır: Hristiyan Araplar, Ermeniler, Süryaniler ve Rumlar. Diğer halklar varsa bile adları literatürlerde geçmeyecek kadar önemsizdirler. Doğu Anadolu bölgesinde ise, Malazgirt savaşının olduğu tarihte bile ezici çoğunlukla Ermeniler bulunmaktadır. Kürtler ve Ermeniler arasında politik açıdan her zaman eşitsiz bir ilişki olagelmiştir; Ermeniler genellikle ekonomik açıdan sömürülmüş ve Kürt aşiret liderleri tarafından pek çok kıyıma uğratılmışlardır. Bu baskıdan kaçmak için bilinmeyen sayıda Ermeni, 19. yüzyılda Müslüman olmuş ve Kürt kimliğini benimsemiştir. 20. yüzyılın başlarında Dersim bölgesini ziyaret eden bir Avrupalı, bir çok Alevi’nin son zamanlarda Ermenilikten dönmüş olduğunu kaydeder. Türkiye’nin doğu ve güneydoğusundaki bir çok köyde, kökenlerinin Ermeni olduğunu söyleyen, Kürtçe konuşan ve kendilerinin Kürt olarak tanımlayan insanlar bulunmaktadır. Süryaniler’in ise tarihi mekanları Mardin’in doğusunda bulunan Tur Abdin bölgesidir. Günümüzde, Türkiye’de yaşayan Süryaniler’in merkezi hala bu bölgede bulunan Midyat’tır.
Prof. Dr. Osman Turan, =Doğu Anadolu Türk Devletleri= adlı kitabında şunları yazmaktadır. (Osman Turan, yabancı tarihçilerin referans olarak kabul ettikleri değerli tarafsız tarihçilerimizden biridir.): ‘’ Türkler Anadolu’ya akmaya başladıklarında; Ermeniler Hısn Mansur (Adıyaman), Hısn Ziyad (Harput), Muş, Bitlis ve Van vilayetlerinde, Süryani ve Yahudiler de Urfa, Mardin, Hısn Keyfa (Hasankeyf), Meyyafarkin (Silvan) ve Amid (Diyarbakır) şehir ve bölgelerinde daha fazla bulunuyordu. Bu nüfus durumu bakımından Urfa güzel bir örnek teşkil eder. 1070 yılında Urfa’da 20.000 Süryani, 8.000 Ermeni ve 6.000 Rum ile Frenk bulunuyordu. 1200’lü yılların başında dahi Urfa’da Süryani ve Ermeniler çoğunluktadır. Selçuklu istilası, Türkmen göçü ile birlikte, Kürtlerin doğudan batıya doğru ilerlemelerine ve Fırat nehri berisindeki bölgelerde yayılmalarına neden oldu. Güneyden de bir takım Kürt aşiretleri 1300’lü yılların başında kuzeye doğru kaymışlardı. Nitekim XV. asır coğrafyacısı el-Ömeri, Kürtlerin dağlık İran havalisinden Hemedan’dan başlayıp) Kilikya Ermeni Krallığı (Maraş’a kadar) sınırına kadar dağılmış olduğunu yazar. Fakat Kürtlerin şehir ve kasabalarda bir topluluk olarak bulunduğuna dair hiçbir işaret yoktur. Bu bölgelerin sadece dağlık kısımlarında göçebe hayat sürmektedirler. Kürtler genellikle dağ kavmi olduğu için hayvancılık ve eşkiyalık yapıyor; yerleşik hayatı gerektiren çiftçilikle az meşgul oluyorlardı. 1500’lü yıllara gelindiğinde (Yavuz Sultan Selim devri), Güneydoğu Türkiye’de artık Kürtler damgasını vurmaya başlamaktadırlar.
236
Göçebe hayatları dolayısıyla 1185 yılında Türkmenler ve Kürtler arasında başlayan ve uzun süren mücadele sonunda barış olunca, bu iki müslüman kavim, çarpışmalar zamanında, bazen bir tarafa, bazen diğer tarafa yataklık ve yardım ettikleri için, bu sefer Ermenilere karşı birleşmiş ve intikam amacı ile onlardan pek çok insanı esir edip Mardin, Koçhisar (Kızıltepe) ve başka şehirlerde satmışlardı. Bununla beraber buhran zamanlarında, Süryanilerin daima sadakat göstermelerine karşın, Ermenilerin karakteri icabı, Türklere karşı ayaklanma ve ihanetlerine rastlanmıştır. Gerçekten Bizanslılara karşı Türkleri tutan Ermeniler, Haçlıların gelişini ümitle karşılamış; münferit veya toplu olarak Türklere karşı hareketleri görülmüştür. Selçuklular, Kösedağ savaşında (1243 yılı) Moğollara mağlup olunca Malatya, hükümetsiz kalmış; Türkler ve Süryaniler toplanıp ortak bir hükümet kurmuş ve eski ahengi muhafaza etmişlerdir. Hristiyan halklar arasında Süryaniler Türklere karşı dostluklarına daima sadık kaldılar. İlim ve kültürleri, kilise ve manastırları ile diğer hristiyanlardan üstün bir seviyede bulunuyorlardı. Ermeniler ilim ve kültür bakımından Süryanilerden geri, fakat Rumlardan ileri bir seviyede idi. Buna karşılık Ermeniler çeşitli sanatlarda ve ticarette çok ileri bulunuyor; çalışkanlık ve zekaları ile yurtlarını imar ediyorlardı. Köylerde çiftçilik, bağcılık ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Bununla beraber onlar tarihleri boyunca siyasette kabiliyet gösterememiş; kendi aralarında birleşememiş ve Bizans, Arap ve Türk idarelerinde ölçüsüz hareketleri eksik olmamış ve hatalarının cezasını görmüşlerdir.’’
Sosyoloji Profesörü Cahit Tanyol, Türkler ile Kürtler isimli kitabında (sayfa 68-69) şöyle yazmaktadır: Fatih Sultan Mehmet zamanında , Erzincan dolaylarında, bütün doğu Anadolu’ya egemen olan Akkoyunlu Türkmen aşiretine dayanan, bir devlet vardı. Onun başında da Uzun Hasan bulunuyordu. Uzun Hasan’ın devleti göçebe Türkmenlere dayanıyordu. Fatih Sultan Mehmet ile 1473 yılında yapılan Otlukbeli savaşında, Uzun Hasan’ın ordusu mağlup oldu ve Türkmenlerin bir kısmı İran’a gitti. Bir kısmı Suriye’deki Rakka havalisine yerleşti. Humus’a kadar yayıldı. Halep Türkmenleri adı ile anılan kendilerine özgü bir göç tarihi bulunan Güney Anadolu Türkmenleri Uzun Hasan’ın dağılan devletinin serpintileridir. Türkmenlerin Doğu Anadolu’dan çekilmeleri üzerine büyük çoğunluğu dağlarda ve yüksek yaylalarda yaşayan Kürt aşiretleri kendi reislerinin etrafında dağlardan inerek şehirlere ve köylere yerleşmeye başladılar.
Kaynaklar: 1. Prof. Walter E. KAEGİ. Bizans ve İlk İslam Fetihleri. Kaknüs Yayınları. 2. Seyfi CENGİZ. Dersim ve Zaza tarihi. www..zazaki.de 3. Eski Kürt Devletleri. www.geocities.com 4. Ethem XEMGİN. Kürdistan Tarihi. Doz Yayınları. 5. Rafael BLAGA. İran Halkları El Kitabı. 6. David N. MACKENZİE. Etnik Yapılanmada Kürt Dilinin Rolü. 7. Prof. Claude CAHEN. Osmanlılardan Önce Anadolu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 8. Prof. Dr. Osman TURAN. Doğu Anadolu Türk Devletleri. Boğaziçi Yayınları. 9. Cahit AKYOL. Türkler ile Kürtler. Gendaş Kültür Yayınları.
