FİKRET ÖCAL İLE SULTANAHMET -İstanbul- İKTİSADİ VE TİCARİ İLİMLER AKADEMİSİ'NIN MARMARA ÜNİVERSİTESİ YILLAR
TÜRK MUHASEBE EĞİTİMİNE EMEK VEREN BÜYÜK AKADEMİSYEN: PROF. FİKRET ÖCAL(*)
MAKALE : Dr. Muhsin Aslan - Yıldız Teknik Üniversitesi
Fikret Öcal 30 Mayıs 1929 tarihinde Rize’nin Fındıklı ilçesinin
Sümer köyünde dünyaya gelmiştir. Babasının adı İsmet, annesini adı
Gülsüm’dür. Nüfus kaydında doğum tarihi 1.6.1930’dur. Fikret hoca,
babam, oğlu askere bir yaş daha alarak gitsin diye böyle kaydettirmiş
diyor. Küçük Fikret’in doğumunu, istiklal savaşında silah yapımcısı
olarak çalışan, İstiklal madalyası sahibi amcası, adet olduğu üzere
av tüfeği ve tabanca ile ateş ederek kutlamış. 1904 Doğumlu olan
babası Gedikli başçavuş İsmet Bey, 1930’da askeriyeden ayrılıp,
Tekel idaresine (İnhisarlar İdaresi) geçmiş ve böylece aile Erzurum’a
taşınmış. Amcası Hamdi Efendi de Erzurum silah fabrikasında ustabaşı
olarak çalışıyormuş.
Fikret, ailenin ilk çocuğudur. Öcal ailesinin ikinci çocuğu olan
Nermin 1934’de dünyaya gelmiştir. Ailenin sonraki çocuğu Sevim ise
1938’de Erzurum’da doğar. Fikret Öcal’ın en küçük kardeşi Bülent ise,
kendisi Ankara Ticaret Lisesi’nde öğrenci iken 1947 yılında dünyaya
gelir. Kardeşinin adını da o zaman lise öğrencisi olan Fikret koyar.
Küçük Fikret’in çocukluk yılları babasının görevi nedeniyle
kuzey doğu Anadolu’nun çeşitli kentlerinde geçer. İlkokula 1936’da
babasının tayin olduğu Ağrı Karaköse’de başlar, 1938’de babası
yeniden Erzurum’a tayin olunca ilkokula burada devam eder. Babasının
kısa süre sonra tayin oluğu Tercan’da ilkokulun üçüncü sınıfında iken,
10 Kasım 1938’de Atatürk’ün vefatını öğrenen öğretmenin, sonra da
bütün öğrencilerin ağladıklarını Fikret Hoca anılarında anlatmaktadır.
1939 yılı başında binlerce insanın öldüğü büyük Erzincan depremini
Tercan’da yaşadıklarını hatırlıyor. İlkokulu babasının uzun süre görev
yaptığı Kars’ta bitirir ve Kars ortaokuluna kayıt yaptırır.
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
212
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Yazları halkevine devam edip, tiyatro oyunlarında rol aldığı,
kışları da kayak yaptığı Kars onun üzerinde derin bir etki bırakır.
Ortaokulda coğrafya dersinden kaldığı için 1944 yılında mezun olamaz.
Sınava girebilmek için okul dışında bir yıl beklemesi gerekir. Ancak
bu talihsizlik hayatını değiştirecek bir gelişmeye neden olur. Babası
İsmail Bey Trabzon’un kazası Vakfıkebir’e tayin olduğunda, Fikret
yalnız denizi görüp ve Karadeniz ile tanışmaz, aynı zamanda babasının
çalıştığı İnhisarlar İdaresi yardımlaşma derneğinin memur çocuklarının
ticaret lisesinde okumalarını teşvik ettiğini öğrenir. Bu bilgi onun
hayatına yön verecektir.
Amcası Hamdi Bey Ankara’dadır. 1945 Yılının mayıs ayında
yolculuk hazırlığını yapar, tam deniz motoruna binecekken saat dokuzda
İkinci Dünya Harbinin bittiğini radyodan öğrenirler. Bu sırada sahildeki
halk bu haberi büyük sevinçle ve alkışlarla karşılar. Bu çarpıcı olay
arka planda olarak, ilk kez ailesinden ayrılır 16 yaşındaki Fikret, yalnız
başına motorla Samsun’a gelir, oradan trenle Ankara’ya ulaşır. Haziran
Eylül ayında İnhisarlar Baş Müdürlüğüne gider ve Ankara Ticaret
Lisesine kayıt olmak istediğini söyler, ona yapması gerekenlerle ilgili
yardımcı olurlar. Diplomasını alır ve Ankara Ticaret Lisesine kaydını
yaptırır. Mecburi hizmet karşılığında burslu olarak İnhisarlar İdaresinin
Ankara’da açtığı öğrenci yurduna yerleşir. Fikret Öcal artık Ankara
Ticaret Lisesi öğrencisidir. İnhisarlar İdaresi yurdunda, başka tekel
memurlarının da çocukları vardır.
Ticaret Lisesinde muhasebe dersindeki başarısı ile hocasının
dikkatini çeker. Muhasebe öğretmeni Nevzat Hanım onu yardımcısı
gibi görür. Hocası, yazdığı tiyatro oyununu onun sahneye koymasını
213
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
ister. Fikret Öcal için artık muhasebe mesleğinin önü açılmıştır. Bu
hoca – öğrenci ilişkisi, hocanın öğrencinin mesleğini belirlemesindeki
rolünün bir örneğidir.
Ankara o yıllarda yirmi yılı aşkın süredir Cumhuriyet’in
heyecanını yaşamaya devam etmektedir. Fikret Öcal 19 Mayıs’ta
orta öğretimin otuz kişilik ekibin başında görev alır. Ekip olarak
etkinliklere katılırlar. O yıllarda Ankara Ticaret Lisesi’nde ünlü hocalar
ders verirler. Fikret Öcal, daha sonra çok daha yakınlık kuracağı banka
ve sigorta muhasebesi dersini veren değerli hocası Jale Sihay’ı saygı ile
anıyor.
Fikret Öcal, yazları ailesinin yanına Vakfıkebir’e gittiğinde,
Beşikdüzü Köy Enstitüsü’nde okuyan tanıdıkları ile görüştüğünü,
Köy Enstitülerini tanıdığını ve hayranlığını anlatıyor. Fikret Öcal’ı
1948 yılında lise son sınıfta iken bir sürpriz bekler. Babası Ankara’da
İnhisarlar İdaresi Başmüdürlüğünde bir göreve tayin olur. Ama o artık
liseyi bitirmiştir. Lise müdürünün yazılı daveti üzerine babası ile birlikte
liseye gittiklerinde müdür beyin kutlaması ile 1948 yılında Ankara
Ticaret Lisesini birincilikle bitirdiğini öğrenirler. Babası da kendisi de
çok mutlu olurlar.
O yaz doğduğu yere, annesinin ve kardeşlerinin yanına,
Fındıklı’nın (eski adıyla Viçe) Sümer köyüne gider. Fındık toplar,
köyünü ve akrabalarını ziyaret etmiş olur.
Fikret Öcal, 1948 yılının son baharında, İstanbul Yüksek
Ekonomi ve Ticaret Okulu’na kaydını yaptırır. Salıpazarı’ndaki
(Karaköy) Tekel Öğrenci Yurdunda kalır. Artık yükseköğretimdedir.
Burslu öğrenciliği devam etmektedir.
214
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu’nda (İYETO),
birinci sınıfta muhasebe derslerinde ticaret lisesinden gelenlere, klasik
liseden gelenlerden farklı bir program uygulandığından, muhasebe
derslerinde sınıf ikiye bölünürdü. Ticaret Lisesinden gelenlere
muhasebe dersini Prof. Osman Fikret Arkun vermektedir. Prof. Arkun
ile Fikret Öcal’ın yakınlığı öğrenciliğinde doğar ve değerli hocanın
1994’te ölümüne kadar ömür boyu devam eder. Öğrenci Fikret Öcal,
muhasebe derslerindeki başarısı sayesinde öğleden sonraları Prof.
Arkun’un isteği ile Bahçekapı’da Yeni Valide Han’daki bürosunda
muhasebede çalışmaya başlar. Prof. Arkun’un damadı Avukat Daim
Demircan ile de tanışır ve daha sonra işletmecilik dalında akademisyen
olan Daim Demircan’a ağabey diye hitap eder.
Fikret Öcal’ın hayatında Osman Fikret Arkun’un yönlendirici
etkisi büyüktür. Onun sayesinde 1949 Vergi reformunun hazırlıklarına
genç yaşta tanık olur. Osman Fikret Hoca bu büyük vergi reformunun
hazırlayıcıları arasındadır. Fikret Öcal’ın mesleğin hem uygulamasında
hem de akademik yönünde Prof. Arkun’un izinde gittiği ve onun
deneyimlerinden yararlandığı anlaşılmaktadır. İsmail Otar gibi
muhasebeciler ile tanışır. Arkun hocanın önerisiyle 1960’lı yılların
başında, o zamanki adı Eksper Muhasipler ve İşletme Organizatörleri
Cemiyeti olan kuruluşla Dr. Mustafa Aysan ve diğer yedi arkadaşıyla
birlikte çalışıp, adını da (Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği)
şeklinde değiştirerek etkin bir şekilde ilgilenmişlerdir.
Fikret Hoca çalışarak Ankara’daki ailesine maddi katkıda
bulunur. Onlara para gönderir. Ancak hem büroda bu yoğun çalışmanın
sonucu derslerini biraz aksatır ve birinci sınıfta Mal Teknolojisi dersinden
ikmale kalır. Daha sonra derslere gereken önemi verir ve ikinci sınıftan
215
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
itibaren her zamanki gibi parlak öğrenci olur. 1951 Yılında mezun olur,
diplomasını alır. Prof. Fazıl Gülçür, Prof. Cevat Yücesoy, Prof. Reşat
Kaynar, Prof. Dr. Nihat Sayar, Prof. Dr. Turgut Erem gibi hocalardan
ders alır. Bir süre sonra bunlardan çoğu ile birlikte hocalık yapacaktır.
Fikret hoca, mezun olduktan hemen sonra yedek subay olarak
askere gitmeye karar verir. Askerliğini İstanbul Ayazağa’da Süvari
Okulunda ve kıta görevini de kura ile tesadüf Topkapı’da bir piyade
alayının süvari bölüğünde yapar ve 1952 Kasım ayında terhis olur.
Askerliğin ardından yedek subaylığı sırasında ilişkisini kesmediği Prof.
O. Fikret Arkun’a gider ve Prof. Arkun onun Dümeks Ticaret TAŞ
şirketler grubunda işe başlamasını sağlar.
2. ÇALIŞMA HAYATI VE AKADEMIK GÖREVE
BAŞLAMA
Dümeks Ticaret T.A.Ş. Şirketler grubu başta zahire ve pamuk
olmak üzere tarım ürünleri ihraç eden ve demir madeni işletmeciliğine
de henüz başlamış bulunan kuruluşlardır. Genç Fikret Öcal, kısa
sürede genç yaşına rağmen muhasebe müdürü olur ve şirketlerin
işlerinin de gelişmesi üzerine muhasebe ekibini güçlendirir. İş yerleri
Karaköy’de Bankalar caddesindedir. Madencilikte fazla kamyona
ihtiyaç duyulduğundan Dümeks Oto Kamyon Tic. A.Ş. diye Beyoğlu
merkezli bir şirket daha gruba eklenmiştir. Hepsinin muhasebe teşkilatı
kendisine bağlıdır.
Diğer yandan Fikret Öcal, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret
Okulu’ndaki gelişmeleri izlemektedir. Okul Maarif Vekâletine bağlı
216
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
iken, 1952 yılında Ankara Siyasal Bilgiler Okulu örneğinden hareketle,
Prof. Dr. Nihat Sayar ve arkadaşlarının girişimi ile özerkliği sağlanmış
ve hocalar akademik unvanları alma hakkını elde etmişlerdir.
Genç Fikret Öcal, Prof. Arkun ile görüşerek Yüksek İktisat ve
Ticaret Okulu’nun açmış olduğu muhasebe asistanlığı sınavına girmek
ister. Önce İngilizceden sınava girer ve başarır. Sonra yazılı sınava girer
başarır. Sonra da beş kişilik jüride sözlü sınava girer ve uygulamadaki
deneyimleri sayesinde başarılı olur.
Sene 1954. Fikret Öcal 25 yaşında akademik kadroda yer alır.
Dümeks yöneticilerine konuyu açar, haftada üç gün öğleden önce okulda
olacağını söyleyerek izin alır. Okul müdürü Prof. Dr. Nihat Sayar da bu
konuda ona yardımcı olur, böylece Prof. İ. Nail Esin’in asistanı olur.
İ. Nail Esin Hoca, klasik liseden gelen öğrencilerin oluşturduğu
birinci sınıfa muhasebe dersleri vermekte ve genç akademisyen Fikret
Öcal da ona asistanlık yapmaktadır. Bunun yanında Prof. Dr. Nihat
Sayar, öğrencilere teksir notu hazırlayan Not Bürosu’nda çalışan
öğrencileri yönetmesini ve ilgilenmesini ister. Böylece Fikret Öcal
ayrıca akşam saatlerini vereceği bir uğraşın da başına geçmiş olur.
Fikret Öcal, daha sonra eşi olacak Muhterem Çetinoğlu hanımı bu
asistanlığı döneminde tanıma fırsatını bulur. Kendisini doçent yapacak
tezin hazırlıklarını sürdürür. Fikret Öcal 1958 yılı sonunda doçentlik
sınavına girer ve doçent olur. O zamanın okulun yasal düzenlemelerine
göre, doktor unvanını almadan hocalık yapanların doçent olma olanağı
vardır. Fikret Öcal henüz 29 yaşındadır.
217
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
Fikret Öcal, Prof. Dr. Orhan Oğuz ve Prof. Dr. Nihat Sayar’ın
yüksek ticaretlerin akademi haline getirilme çalışmalarını yakından
izler ve 1959 yılında okulun, İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler
Akademisi adını alması ve eğitimin dört yıla çıkarılma çabalarına şahit
olur. Olayların içinde yaşar. Akademi olduktan sonra okul gelişmeye
başlar ve İstanbul Ticaret Odası Genel Sekreteri Dr. İsmail Özaslan
ve Dr. Kenan Erkural gibi akademisyenler yetişir ve derslere girmeye
başlarlar.
Fikret Öcal, kendisine hocalık yapan Prof. Serkiz Nihat’ın
maliyet muhasebesi dersini verdiğini, onun emekli olmasından sonra
bu dersi bir süre Prof. O. Fikret Arkun’un üstlendiğini ve daha sonra
kendisine devrettiğini anlatmaktadır. 1960’lardan itibaren Doç. Fikret
Öcal artık maliyet muhasebesi hocası olarak bilinecektir.
27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi onu çok etkiler. Yaşanan
olayları çeşitli yönleri ve boyutları ile düşünmek ve değerlendirmenin
gerekli olduğuna inanır.
1963’de Yeşilköy’de bir dostları ile ev inşa ederler ve böylece
bir mülk sahibi olur. Sultanahmet’teki kiralık evden buraya taşınırlar.
Doç. Öcal’ın, 1960 yılı sonrası akademik çalışmalar ile daha fazla
meşgul olmaya başladığı görülmektedir. O yıllarda Anadolu’da iktisadi
ve ticari ilimler akademileri birbirlerine destek vererek kurulmaktadır.
İstanbul akademisi de Eskişehir akademisinin gelişmesine destek
veriyordu. Bu arada Prof. Arkun da Eskişehir Akademisine gitmekte ve
ders vermektedir. Prof. Dr. Orhan Oğuz, önce Eskişehir Yüksek Ticaret
Okulunu sonra da Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisini
218
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
kurar ve okulun geliştirilmesi için arkadaşlarından destek alır. İstanbul
İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dr. Mehmet Yazıcı, Dr. Kıvanç
Ertop gibi daha birçok akademisyenin göreve başlaması ile güçlenmeye
başlamıştır.
Doç. Fikret Öcal Prof. Arkun’un isteği ile on beş günde bir
Eskişehir akademisine giderek onun okuttuğu maliyet muhasebesi
dersini vermeye başlar. Eskişehir akademisinin hızlı gelişimine şahit
olur.
3. FIKRET ÖCAL’IN EVLILIĞI, ÇOCUKLARI VE
AKADEMIK YAŞAMINDAKI GELIŞMELER
Fikret Öcal, asistanlığının ilk yıllarında, öğrenciler arasında
tanıdığı sonra da akademisyen olarak devamlı karşılaştıkları,
görüştükleri Muhterem Çetinoğlu ile 1965 yılında evlenir. Bu konuda,
artık evlenme zamanım gelmişti diyor. Muhterem hanım Fikret hocanın
kız kardeşi Nermin hanımın da arkadaşıdır. Evlendikten sonra da
İsviçre’ye, Muhterem Hanım’ın kardeşinin bulunduğu Winterthur’a
giderler. Ardından Fransız bölgesine, Neuchatel’e geçerler ve Fikret
Öcal orada Fransızca kurslarına yazılarak Fransızca öğrenmeye başlar.
Öcal, akademik uygulamada yer alan, yurt dışında izinli olarak kalma
hakkını kullanır. İsviçre’den Paris’e geçerler, orada da Fransızca
kurslarına devam eder. Muhterem Hanım da 1960 yılı başından
itibaren kariyere girdiği için kendi uğraş alanı olan matematik-istatistik
konularında tez çalışmaları yapmaktadır. Doktora aşamasını geçtikten
sonra doçentlik aşamasına gelmiştir. Fikret Öcal Fransızca öğrenmeye
çalışır ve bir Fransız muhasebe kitabını tercüme etme çabası içindeyken,
219
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
Muhterem Hanım da Türkiye Ölüm Oranları Tablosu (Mortalite
Tablosu) konusunda tezini hazırlama telaşı içindedir. Öcal çifti 1965-
66 ders yılının ikinci dönemine yetişmek için İstanbul’a dönerler.
Dönüşte Fikret Öcal Dümeks ile ilişkisini keser ve tamamen
akademik hayata yönelir. Muhterem Hanım hamiledir. Yeniden
Sultanahmet’te bir ev kiralayarak orada kalmaya başlarlar. Çiftin ilk
çocukları Gül Ayşe 20 Temmuz 1965’de dünyaya gelir.
Fikret Öcal, maliyet muhasebesi yanında yönetim muhasebesinin
de gelişme sürecinde olduğunun farkındadır. Akademiye Amerika’dan
gelen profesörler arasından Finlandiyalı Prof. Dr. Kullervo Lubi,
okulda İngilizce olarak yönetim muhasebesini anlatmaktadır. Fikret
Öcal onu izler ve maliyet muhasebesi yanında yönetim muhasebesini de
geliştirmeye çalışır ve ders programına alınmasını sağlar. Böylece ders
konuları renklenir, fazlalaşır. Fikret Hoca, maliyet muhasebesi yanında
hizmet maliyeti hesaplamaları ile meşgul olmaya başlar. Sigortacılık
ve banka muhasebesi gibi uzlanım muhasebeleri ile ilgilenir. Diğer
yandan Akademiye bağlı diğer okullarda da ders verir. Hizmet maliyeti
kitabını yazabilmek için İstanbul Hilton otelinde incelemeler yapar.
Eşi Muhterem Hanım doçentlik tezi için 1967/68 ders yılında yurt
dışına giderken o da uzlanım muhasebelerini yurt dışında incelemek
üzere Muhterem Hanım ile birlikte tekrar Paris’e gider. Fikret Öcal
konusunu incelemek için bir haftalığına gittiği Brüksel’den Paris’e
1968 yılının Mayıs ayında dönerken 68 gençlik olayları ile karşılaşır.
1968 Sonbaharında zamanlarının azalması dolayısı ile bir Volkswagen
satın alırlar, arabayı kullanan bir arkadaşları ile hep birlikte İstanbul’a
220
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
dönerler. Fikret Öcal İngilizcesinin yanında Fransızca da öğrenmiş ve
güçlendirmiş olur. Hatta Fransızcası İngilizcesinden daha iyi duruma
gelir.
1969 ve 1970 yılları Öcal çifti için çok hareketli geçer. Önce
İsviçre’ye bir kez daha giderler. 1969 Yılı sonlarında Doç. Fikret Öcal
profesörlüğe yükseltilir. Fikret hoca, Prof. Dr. Salih Şanver’in kendisi
hakkında olumlu konuşmasını şükranla andığını söylüyor. Hemen
peşinden Muhterem Öcal da doçentlik sınavını verir ve doçent unvanını
alır.
1970 yılı ortalarında İstanbul’da özel yüksekokulların
sayısının artması ile bu okulların üniversiteler ve akademiler (İstanbul
Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul İktisadi ve Ticari
İlimler Akademisi ve Güzel Sanatlar Akademisi) kendi konuları
itibariyle aralarında paylaşılması gereği doğar. Bu bölüşme sonucu
İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinin, kendi branşında
eğitim yapan Galatasaray, Aksaray, Beyazıt ve Şişli yüksekokullarını
ve bir de Aksaray’daki Gazetecilik Yüksekokulunu kendi bünyesine
aldığını belirmektedir. Bunlara ek olarak, İstanbul Üniversitesinin
Nişantaşı’ndaki Dişçilik ve Eczacılık Özel Yüksek Okullarını kabul
etmemesi üzerine, bu okulları da İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler
Akademisi’nin kabul ettiğini açıklamakta ve akademi delegelerinin,
biz işletmeci olduğumuz için bu okulları da yönetiriz dediklerini
belirtmektedir. O sırada Fikret Öcal akademi başkan yardımcısıdır. Bu
büyük operasyon ile yedi okulu bünyesine alan akademinin, üniversite
olma yolunda bir hamle yaptığına inanılmaktadır. Akademi’nin hocaları
bu okullara müdür olarak atanırlar. Bu arada Beyazıt Muhasebe Meslek
Yüksek Okulu müdürlüğüne Prof. Fikret Öcal atanır. Böylece bu okulu
221
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
yönetmeye başlar. Şişli’deki Okulu Prof. Dr. Kıvanç Ertop, Galatasaray
Özel Yüksek Okulu’nun müdürlüğünü Prof. Reşat Kaynar, Aksaray’daki
okulu ise Prof. Sadrettin Tosbi yönetmeye başlar.
Eğitim binası olarak yeni inşa edilmiş, amfileri olan bu altı katlı
okulun müdürlüğünü Prof. Fikret Öcal uzun süre üstlenmiştir. Öğretim
kadrosunu, akademinin kadrosundan takviyeler ve İstanbul Üniversitesi
iktisat Fakültesi ve Hukuk Fakültesi’ne yakın olmasından yararlanarak
oradaki hocaları davet ederek kurmaya çalıştığı görülmektedir. Okulun
yönetim kadrosu da oluştuktan sonra, Fikret Öcal’ın yönettiği okul,
öğrenci alma aşamasına gelir. 300 gündüz 300 de gece bölümüne
olmak üzere okula 600 öğrenci kaydolur. Kısa süre sonra okul bir
fakülte görünümüne kavuşur ve 1974 yılında kendi asistan kadrolarını
oluşturmaya başlar. Muhasebe, Hukuk, Ticaret Hukuku, İktisat,
İşletme, Matematik dallarında asistanlar alınır. Bu öğretim kadrolarına
Dr. Gültekin Rodoplu ve Dr. Vural Akarçay da katılır. Böylece kendi
öğretim kadrolarını oluşturma yolunda gelişme sağlarlar. 1975/76
Döneminde Fikret Öcal büyük bir atılım yapar asistanlık sınavı açar
ve çoğu bugünün öğretim kadrolarını oluşturan genç elemanları alır.
Bunlar arasında Fatma Urfalıoğlu, Dilek Yılmazcan, Selahattin Güriş
gibi çalışma arkadaşları katılmış olur. Bir yıl sonra da ikinci bir asistanlık
sınavı yapar ve Nuran Cömert, Nejat Bozkurt, Rüstem Hacırüstemoğlu,
Şehamettin Bülbül, Ali Güzel, Şadi Can Saruhan, Sadi Işıklılar, U.
Yalçın Gören yer alır. 1980’de de Mahmut Duran, Niyazi Berk, Osman
Gürbüz alır. Bunların çoğu okulun mezunlarıdır. Bunların yanında
Doç. Dr. Oktay Güvemli, Doç. Dr. Ömer Faruk Batırel, Doç. Dr. İlhan
Uludağ, Doç. Dr. Orhan Şener ile öğretim kadrosunun güçlendirildiği
görülmektedir. Okulun adı Maliye, Muhasebe Yüksek Okulu olur. 1979
222
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Yılı sonlarında Akademilere fakülte kurma yetkisi verilince okulun adı
Ticari Bilimler Fakültesi’ne dönüşür. Prof. Fikret Öcal ise fakültenin
dekanı olur.
1980 yılına kadar devam edecek ve 12 Eylül 1980 askeri
müdahalesine kadar sürecek olan öğrenci hareketleri zaman zaman
okuldaki eğitimi önemli derecede aksatacak boyutlara varmıştır.
Bu arada Prof. Fikret Öcal’ın ailesinde de değişiklikler olur.
Kardeşi Bülent evlenir ve önce Barış daha sonraları Cenk adlı iki oğlu
olur. Fikret Öcal’ın kız kardeşleri Nermin Hanım ve Sevim Hanım,
Ankara Kız Meslek Enstitüsünden mezun olurlar. Sevim Hanım
1959’da Devlet Senfoni Orkestrasında müzisyen olan Cahit Koparal ile
evlenmiş ve iki çocuğu olmuştur.
Öte yandan, Öcal ailesinin ikinci kızlarının 28 Ocak 1971
tarihinde dünyaya geldiğini görüyoruz. Adını Lale Han koyarlar. Ancak
bu doğumla yaşanan mutluluk bir yıl sonra (1972) Fikret Hoca’nın
babasının vefatı ile gölgelenir. Muhterem Hanım’ın annesi de aynı yıl
vefat edince ailede hüzün artar.
Fikret Öcal’ın çocuklarından Gül Ayşe, ortaokul çağında
Avusturya’da Almanca öğrenir, ortaokul ve liseyi İstanbul Erkek
Lisesinde tamamlar. Boğaziçi Üniversitesi Tarih bölümünü bitir ve
aynı bölümden yüksek lisans derecesini alır. Önce bir Alman araştırma
enstitüsünde, daha sonra kalkınma yardımı alanında çalışır. Eşi Uwe
Schiwek ile 2005’te evlenir ve Lara İsabelle adında bir kızları olur.
Almanya’da yaşamaktadırlar. Lale Han ise ortaokulu İstanbul Kız
Lisesi, liseyi ise Kültür Koleji’nde tamamlar. Marmara Üniversitesi
223
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
Güzel Sanatlar, Sinema Televizyon bölümünden mezun olur. Halen
Yeditepe Üniversitesi İletişim Fakültesinde babası gibi öğretim üyesi
olarak görev yapmaktadır.
Çok uzun süre (1939-1978) akademiyi yöneten büyük hoca
Prof. Dr. Nihat Sayar 1978’de emekli olur ve yerine Akademi başkanı
olarak Prof. Dr. Orhan Oğuz seçilir. Orhan hoca da siyasette bulunmuş,
bakanlık yapmış güçlü bir kişiliğe sahiptir. Sevilir, sayılır. Fikret Hoca
anılarında maliye tarihi dersinin, hocasına açılmasını şöyle anlatıyor:
Prof. Dr. Nihat Sayar, emekli olunca ona Maliye Muhasebe Yüksek
Okulunda maliye tarihi adı ile bir ders koydum, o da memnun oldu.
Maliye tarihi konusunda yazdığı kitabı okutuyordu. Ama bu az sürdü
ve hoca kalp krizinden vefat etti. Öcal Hoca, Prof. Dr. Nihat Sayar’ın,
uzun süre Yüksek Ticaret’in başında bulunan büyük bir eğitimci ve
yönetici olduğunu söylemektedir.
Fikret Öcal, 1978’de Sultanahmet’teki akademi binasının
yanması ve onarımını yaşamış, Bakırköy Bahçelievler kampüsüne
taşınmanın öyküsünü en iyi bilen akademisyenlerdendir.
1979 Yılında Prof. Dr. Mehmet Yazıcı başkanlığında Trabzon
İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi kurulunca, Dr. Ahmet Hayri
Durmuş ile Prof. Fikret Öcal, akademiler arası yardımlaşmayı yine
gündeme getirirler ve Trabzon’da ders vermeye başlarlar. Trabzon
akademisinin yönetim kurulunu oluştururlar. Fikret hoca, aynı yıl
yapılmaya başlayan Muhasebe Eğitimi Sempozyumunu da yaşamış ve
bu oluşuma destek vermiştir. Öcal Hoca ilk sempozyum için; yüz elli
kişi kadar vardık, ben İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisini
temsil ediyordum, sempozyum başkanı da Prof. Dr. Mustafa Aysan idi,
sempozyum, muhasebe kongrelerinden daha doyurucu olmuştur diyor.
224
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
4. MARMARA ÜNIVERSITESI DÖNEMI VE
EMEKLILIK
1982 Yılı büyük üniversite reformunda İstanbul İktisadi ve Ticari
İlimler Akademisi, Marmara Üniversitesi olunca, üniversitenin rektörü
olan Prof. Dr. Orhan Oğuz, bu kurumun deneyimli idarecilerinden
Prof. Fikret Öcal’ın rektör yardımcısı olmasını rica eder. O da bu sırada
taşınılan Koca Mustafa Paşa’daki binada üniversite yönetiminde görev
alır. Fikret Hoca’nın rektör yardımcılığı 1983-1987 yılları arasında
devam eder ve üniversitenin kuruluş yılları olarak kabul edilen bu
dönemde üniversiteye büyük emeği geçer. Bu nedenle Prof. Öcal,
kendisini her zaman üniversitenin kurucularından biri gibi gördüğünü
söyler.
1982 Yılında Marmara Üniversitesi’nin kurulması ile akademik
yaşam değişmeye ve üniversite olmanın getirdiği yenilikler ile
gelişmeye başlar. Ancak Öcal ailesini zorlu gelişmeler beklemektedir.
Bir süredir meme kanseri tedavisi gören Muhterem Hanım 1982 yılı
Ekim ayında vefat eder. O günlerde İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Bahçelievler’deki kampüse taşınma telaşı içindedir. Okulun bahçesinde
Muhterem Hanım için tören yapılır.
Bir süre sonra, Prof. Dr. Ömer Faruk Batırel İİBF’nin dekanı
olunca, kader yine Prof. Öcal’ın, Ticari Bilimler Fakültesi adını YÖK’ün
kuruluşundan sonra kaybeden ve yeniden yüksekokul durumuna gelen
Beyazıt’taki okulun yönetimine gelmesine neden olur. Dekan Prof.
Batırel, Beyazıt’taki okul işlevini yitirinceye kadar dekan yardımcısı
olarak bu okulla meşgul olmasını rica eder. Prof. Öcal yine hem
225
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
derslerine girmeye devam eder hem de eskiden uzun süre yöneticiliğini
yaptığı okulun yöneticiliğine dekan yardımcısı olarak devam eder.
Öğrencisi olmuş Dekana, yardımcı olmaktan hiç de gocunmaz.
Prof. Fikret Öcal’ın 1985 yılında hayatında iki önemli olay olur.
Annesi Gülsüm Hanım vefat eder ve Aycil Hanım ile tanışırak onunla
ikinci evliliğini yapar.
Aycil Hanımın Fikret hocanın hayatına girmesi 1985 yılında
şöyle bir gelişme ile başlar: Öğrencilik yıllarında İstanbul İnhisarlar
İdaresinin yurdunda beraber kaldığı dişçi okuluna giden Fıtri Öktem’in
eşi Aycil Hanım ile daha önce tanışıklığı vardır. 1985’de onunla bir
sergide karşılaşırlar. Aycil Hanım Fıtri Beyden ayrılmış, iki oğlu ile
birlikte oturmakta ve dişçilik yapmaktadır. Fikret Hoca, bir süre sonra
Aycil Hanım ile evlenir. Aycil Hanım hocanın desteği ile Marmara
üniversitesinin sağlık kadrosuna geçer ve Göztepe kampüsünde görev
yapmaya başlar. Aycil Hanım ile Fikret Hoca pek geçinemezler ve
Fikret Hoca Aycil Hanım’dan boşanmak üzere ayrı yaşamaya başlar.
Aycil Hanım ne yazık ki 1995 yılında vefat eder.
Prof. Fikret Öcal, 1987 yılında Marmara Üniversitesinin rektör
seçimlerinden sonra, Bahçeli evlerdeki İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi’nde derslere girer ve muhasebe ve finans ana bilim dalı
başkanlığını sürdürür. İdari görev almaz ve bir süre sonra yeniden
şirketlerde mali danışmanlığa döner. 1990 yılında Anadolu Hayat
Sigorta’da danışmanlığa başlar. Yıllar önce olduğu gibi yine Prof.
Arkun aracılık yapmıştır. Daha sonra yeminli mali müşavirlik mesleği
başlayınca eski öğrencisi Talha Apak ile bir limited şirket kurarlar
(1994) ve çalışmaya başlarlar. 2001 yılında Anadolu Hayat Sigorta
226
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Şirketindeki görevinden ayrılır. Bu arada 2004 yılında, Fikret Hoca kalp
ameliyatı olur. Faaliyete bir süre ara verdikten sonra yeniden devam
ederler.
Fikret Öcal, 1997 yılında emekli oluncaya kadar
Bahçelievler’deki İİBF’de derslerini verir ve yeminli mali müşavirlik
yapar. Emekli olduktan sonra daha çok yeminli mali müşavirlik ile
meşgul olur ve 2001 yılından itibaren İstanbul Yeminli Mali Müşavirler
Odası’nın müdavimi olarak onlara yardım eder.
Prof. Fikret Öcal’ın daha önceleri yazdığı çeşitli muhasebe
kitaplarından sonra, eski asistanlarından Dr. Sadi Işıklar ile önce
İşletmelerde Planlama ve sonra Uygulamalı İleri Muhasebe kitaplarını
yazmışlardır.
Prof. Fikret Öcal, Yüksek Ticaret Okulunun hem öğrencisi hem
de öğretim üyesi olmuştur. Geçen yüzyılın ikinci yarısında muhasebe
mesleğinde görev alan muhasebecilerin büyük bölümünün hocası olan
Prof. Fikret Öcal’a Türk muhasebe eğitiminin teşekkür borcu vardır.
Prof. Öcal, son yetmiş yılın büyük Türk muhasebe düşünürlerinden
birisidir.
TÜRK MUHASEBE EĞİTİMİNE
EMEK VEREN BÜYÜK
AKADEMİSYEN:
PROF. FİKRET ÖCAL(*)
Öğr. Gör. Dr. Muhsin Aslan
Yıldız Teknik Üniversitesi
TARİHSEL SÜREÇ
16 Ocak 1883’de “Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi” adı altında Maarif Nazırı Tahir Paşa tarafından öğretime açılmıştır.
1893 yılında bilinmeyen sebeplerden kapatılan okul, duyulan ihtiyaç üzerine yeniden 1894 yılında Beyazıt’ta öğrenimine başlamıştır. O zaman hem teorik, hem de uygulamalı bilgiler verilmeye başlanmış, bu da okulumuzun değerini bir kat daha artırmış ve 1915 yılında ilk defa ihtisas bölümleri kurulmuştur.
1923 - 1924 eğitim ve öğretim yılında “İktisat Vekaleti”ne bağlanarak öğrenime devam etmiş, bu dönemden itibaren Türkiye’de ilk olarak kız ve erkek öğrencilerin beraberce eğitim ve öğretim gördükleri ilk kuruluş olmuştur.
1924 yılında “Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi” şekline getirilerek “Maarif Vekaleti’ne bağlanmıştır. Ticaret Lisesi mezunlarının devam edebildiği bir yüksek okulken 1927’den itibaren lise mezunu olanların da kabul edilmesine başlanmıştır.
1959 yılında Akademiler kanunu ile “İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi” adını alarak ihtisas dalları; “Maliye-Muhasebe”, “İktisadi İşletmecilik”, “Dış Ticaret ve Turizm” şekline dönüştürülmüş ve öğrenim süresi üç yıldan dört yıla çıkartılmıştır.
1967 yılında, Akademiler arası Kurul Kararı ile, gece öğrenimine başlanmış ve programında değişiklikler yapılmıştır. İhtisas dalları daha sonra “İktisat-Maliye”, “İşletme-Muhasebe” olarak ikiye ayrılmıştır.
1969 yılında tüzel kişiliğe sahip katma bütçeli tam özerk bir kuruluş haline getirilen “İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisine”, 1972-1974 eğitim ve öğretim yıllarında “Muhasebe Enstitüsü”, “İşletme Bilimleri Enstitüsü” ve “Türkiye Ekonomileri Enstitüsü” adlı üç enstitü faaliyete geçirilmiştir.
1977-1978 eğitim ve öğretim yılında “Ekonomi”, “İşletme” ve “Siyasal Bilgiler” Fakültelerini öğretim faaliyetine açan Akademimizin, bünyesindeki “Galatasaray İşletmecilik Yüksekokulu”nun, “İşletme Fakültesi”ne; “Aksaray Yüksek Ticaret Okulu” ve “Beyazıt Maliye Muhasebe Yüksek Okulu”nun, “Ticari Bilimler Fakültesi”ne dönüştürülmesi ile meydana gelen tüm fakülteleri 1982 yılının Temmuz ayında çıkartılan 41 sayılı kanun ile birleştirilerek “Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi” adıyla eğitim ve öğretim hizmetlerine devam etmek üzere Yükseköğretim Kurumundaki yerini almıştır.
23.03.2012 tarih ve 28242 sayılı Resmi Gazete'de yayımlandığı üzere, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinin üçe bölünmesiyle, ulu çınarın üç dalından biri olan kurumumuz eğitim ve öğretim hizmetlerine İktisat Fakültesi olarak devam edecektir.
1883'ten bugüne, 137 yıldır faaliyet gösteren kurumumuz, bu değerli mirası gelecek yüzyıllara taşımayı kendisine görev bilmektedir.
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
Prof. Fikret Öcal’ın Kitapları
S. No Eser Adı Yayınevi Yıl B.Yeri
1 Otel İşletmesi ve
Muhasebesi Fatih Matbaası 1967 İstanbul
2 Maliyet Muhasebesi Temel
Bilgiler Fatih Matbaası 1969 İstanbul
3 Genel Muhasebe II Fatih Matbaası 1971 İstanbul
4 Maliyet Muhasebesi
Beyazıt İktisadi ve
Ticari İlimler Yüksek
Okulu Yayın ve Yardım
Derneği
1976
İstanbul
5
İnşaat Muhasebesi (Selman
Erden ve Sadi Işıklar ile
birlikte)
Türkmen Kitabevi
2003
İstanbul
6
Mali Müşavir ve
Muhasebeciler İçin
Uygulamalı İleri Muhasebe
(Sadi Işıklar ile birlikte)
Hilâl Yayıncılık ve Seminer A.Ş.
2013
İstanbul
7 İşletmelerde Planlama
(Sadi Işıklar ile birlikte)
Hilâl Yayıncılık ve Seminer A.Ş.
2015 İstanbul
Kaynak: MUFTAV Kütüphanesi ve Milli Kütüphane
228
Accounting and Financial History Research Journal July 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Prof. Fikret Öcal’ın Yayınlanmış Makaleleri
No Makale Adı Yayın Adı Yıl Cilt Sayı s.s.
1
Fransa’da Uygulanan
Genel Hesap Planında
Analitik İşletme
Muhasebesi
Muhasebe Dergisi 1967 9 30 9-42
2 Analitik İşletme
Muhasebesi
Muhasebe ve Maliye
Mecmuası 1968 23 267 8-41
3
İstanbul İ.İ.T.İ.A.’nde
Muhasebe Eğitimi ve
Türkiye’de Muhasebe
Eğitimi Sorunları
I. Türkiye Muhasebe
Eğitimi Sempozyumu
(Marmaris, 20-
21.04.1979)
1979 93-
117
4 Fon Akım Hazırlık Tabloları Vergi Dünyası 1995 13 164 16-
34
5
Hayat Sigortacılığında Vergisel Sorunlar:
Riyazi İhtiyatlar Gider
Sayılmalı mı?
Vergi Dünyası 1998 17 203 86-
97
6
Muhasebe Dergisi ve
Muhasebe Kongreleri
Üzerine Birkaç Söz
Muhasebe Dergisi 1965 6 21 3
7
Küçük Oteller İçin
Basitleştirilmiş
Muhasebe Sistemi
(Çeviri)
Muhasebe Mecmuası 1967 8 28 35-
51
Kaynak: Milli Kütüphane Makaleler Bibliyografyası ve H.S. Keseroğlu ve
İ. Mengülerek (2008) Türkiye Muhasebecilik Bibliyografyası –
Makaleler: 1886 – 2008.
229
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2018 (15)
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi July 2018 (15)
KAYNAKLAR
Apak Yeminli Mali Müşavirlik Ltd.Şti. (yok). Prof. Fikret Öcal
Yeminli Mali Müşavir. 02 21, 2018 tarihinde Apak Yeminli
Mali Müşavirlik: http://www.apakymm.com/fikret_ocal.htm
adresinden alındı.
İstanbul Yüksek Ticaret ve Marmara Üniversitesi İİBF Mezunları
Derneği. (2017, 02 23). Prof.Fikret Öcal’la Söyleşimiz. 02 21,
2018 tarihinde İstanbul Yüksek Ticaret ve Marmara Üniversitesi
İİBF Mezunları Derneği: http://www.yuksekticaretli.org/snprof-fikret-ocalla-soylesimiz-23-02-201... adresinden
alındı.
Keseroğlu, H.S. (2008). Türkiye Muhasebecilik Bibliyografyası –
Makaleler: 1886 – 2008. İstanbul Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirler Odası İstanbul. Milli Kütüphane Makaleler Bibliyografyası (2018). https://makaleler.
