Eskiçağ'da Ayvalık : Pordosilene -Nasos

ESKİÇAĞ’DA AYVALIK:
PORDOSİLENE / POR(D)OSELENE - NASOS
Makale : Aliye EROL

* Doç. Dr. Aliye Erol. İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi. E-posta: aliyerol@istanbul.edu.tr

Ayvalık’ın Eskiçağ tarihi ve burada bulunan antik yerleşimlerin adı ve konumu hakkında çeşitli tartışmalar ve belirsizlikler söz konusudur.1  Antik kaynaklarda Ayvalık ve civarında olduğu düşünülen ancak yerleri kesin olarak lokalize edilemeyen Herakleia, Elateia, Koryphantis, Kydonia, Khalkis, Pordosilene/ Por(d)oselene ve Nasos gibi pek çok yerleşim, kome ve polisin (kent-devleti) 
adı geçmektedir. Antik Çağ’da bir yerleşimin polis statüsünde olabilmesi için  sahip olması gereken fiziki ve siyasi belli kriterler vardı. Üzerinde ethnikon adı verilen, kent halkının adının yazdığı sikkelerin basımı bir yerleşimin bağımsız, özgür ve ekonomik olarak kendine yeterli bir polis olduğunun en önemli göstergelerinden biriydi. Bu çalışmada bu yörede sikkeler bastırdığını bildiğimiz 
Pordosilene/Por(d)oselene-Nasos kenti ekseninde numismatik verilerden yola  çıkılarak bazı sorulara cevaplar aranmış; sikke tiplerinden ve lejandlarından  kentin adının etimolojisi ve değişimi yorumlanmış; yukarıda sözü edilen lokalizasyon ve adlandırma problemlerinin bir kısmına da yeniden dikkat çekilmiştir.2
Konumu
Antik kaynaklardan anlaşıldığına göre Pordosilene/Por(d)oselene, Küçük  Asya ve Lesbos arasında yer alan ve Hekatonnesoi adı verilen adalar topluluğundaki bir ada üzerinde bulunan antik kenttir (Harita 1). Antik Çağ’daki Hekatonnesoi bugün Ayvalık kıyısında en büyüğü Alibey/Cunda Adası olan irili ufaklı 23 adanın bulunduğu ve Piri Reis tarafından Yund Adaları olarak adlandırılan 
adalara lokalize edilmektedir.3

1 Bu tartışmalar, Edremit körfezi ve civarındaki kentler hakkında araştırmalar yapan  Stauber tarafından kapsamlı olarak ele alınmış, çeşitli öneriler ileri sürülmüştür. 
Bkz.: IAdramytteion I, 182 vd.; IAdramytteion II, 28 vd; 283 vd.
2 Bu çalışmanın temelini II. Uluslararası Akdeniz Dünyasında Para Tarihi ve Numismatik Kongresinde sunulan bildiri oluşturmaktadır. Bkz. Erol-Özdizbay 2018. 
Çalışmaya katkılarından dolayı Özkan Arıkantürk, Oğuz Tekin ve Aneurin Ellis  Evans’a teşekkür ederim. 

 Bugün bu adalardan sadece Alibey adası üzerinde yerleşim vardır. Alibey adasının hemen yakınındaki Maden adasında ise daha önce kullanılmış fakat şimdi kullanılmayan kurşun ve başka maden cevherleri bulunmaktadır. Yerleşim olmayan diğer küçük adalarda son yüzyıllara ait bazı yapı ve kilise kalıntılarına rastlanmaktadır.4Hekatonnesoi adı yazılı kaynaklarda ilk kez Herodotos’ta5
 geçer. Herodotos “yüz adalar” olarak adlandırılan adalar içinde isim vermeden tek bir kent olduğunu belirtir. Sicilyalı Diodorus’ta6 da buranın “yüz ada” olarak geçtiği görülür. Diodorus, Atina donanmasının Spartalılar tarafından Mytilene önünde kuşatılması olayını anlatırken Atinalı komutan Konon’un Hekaton adalarından (yüz adalardan) birine uğradığından söz eder. Strabon’a7
 göre ise, bu adaların sayısı 40’tır. Hekatonnesos Apollonnesos’a karşılık gelir ve adını Apollon Hekatos’tan alır. Hekatonnesoi’un “yüz” anlamına gelen hekaton’dan dolayı değil birleşik bir kelime olduğu için çift “n” ile yazıldığını verdiği örneklerle açıklar. Strabon ayrıca, bu adaların yanında Pordoselene kentinin yer aldığı adadan ve önünde daha büyük fakat iskân edilmemiş başka bir adada Apollon Tapınağı’nın bulunduğundan söz etmektedir. Tüm bu bölgenin güçlü bir Apollon kültü etkisi altında olduğunu, tanrının pek çok farklı sıfatla tapınım gördüğünü dile getirir.
Hekatonessos adaları içerisinde yer alan ve adı kaynaklarda Pordosilene, Pordoselene veya Poroselene olarak farklı varyasyonlarıyla karşımıza çıkan antik kentin varlığı MÖ 5. yüzyıldan itibaren bastırdığı sikkelerden bilinmektedir. Ayrıca Attika Delos Deniz Birliği’ne üye olması muteber/saygın ve zengin bir kent olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. İlk sikke serilerinde Pordosilene olarak yazılan kentinadı antik kaynaklarda ve yazıtlarda Pordoselene olarak geçer. 
Aşağıda daha ayrıntılı olarak ele alınacağı gibi kentin adının Roma İmparatorluk Dönemi sikkelerinde Poroselene’ye dönüştüğü görülmektedir.Herodotos, Hekatonnesoi içinde sadece tek bir kent olduğunu dile getirse de Attika Delos Deniz Birliği listelerinde8 kentin adının “Nesos Pordoselene” olarak geçmesi, bölgede MÖ 317 yılında Nasiotai/Nasoslular tarafından dikilen bir onurlandırma yazıtının9 23 adanın bulunduğu ve Piri Reis tarafından Yund Adaları olarak adlandırılan adalara lokalize edilmektedir.3

3 Piri Reis, 315-319.4 IAdramytteion I, 185. 5 Herodotos, 1.151.2.6 Diodorus, 13.77.2.7 Strabon, 13.2.5.8 MÖ 422/1 listesinde: IG I3, 77 IV.17=ATL I-II, A 10.IVV.17. Ve muhtemelen MÖ 
425/4 listesinde: IG I3, 71. III.127-8=ATL I-II, A 9.III.127-8; Carusi. 2003, 26.260

 ve MÖ 3. yüzyılın başlarına tarihlenen NAΣ/NAΣI lejandlı sikkelerin varlığı burada ikinci bir kent olduğunu düşündürmüştür. Hekatonnesoi üzerinde iki kent olduğunu düşünen eski araştırmacılar Pordosilene/
Por(d)oselene kentini Maden Adası’na, Nasos adlı kenti Alibey/Cunda Adası’na lokalize etmişlerdir (Harita 2). Ancak Maden Adası’nın tüf kayaları ile kaplı oldukça küçük bir ada olması ve arkeolojik kalıntıların yok denecek kadar az olması sebebiyle yüzyıllar boyu sikke basan, görece büyük bir kentin burada bulunması olası görünmemektedir.10 Antik kaynaklar ve arkeolojik verilerin ışığında bulunduğu ada ile aynı ismi taşıyan Pordoselene antik kentinin Alibey/
Cunda Adası’nın güneydoğusundaki Dulapi koyunun olduğu Dubaaltı mevkiine lokalize edilebileceği ileri sürülür.11Eski Yunanca “ada” anlamına gelen Nesos’un (Aiol lehçesinde Nasos) ayrı bir kent olmadığı ve MÖ 4. yüzyıla ait bir dekrette geçen Nasiotai/Nasoslular ifadesinin “adalılar” olarak çevrildiğinde ada halkını tanımladığı Kirsten ve Stauber tarafından da belirtilmiştir. Bu görüşe göre Attika Delos Deniz Birliği listelerindeki “Nesos Pordoselene” adlandırması ise “Pordoselene adası” anlamında kullanılmış olabilirdi.12 Büyük olasılıkla bu adalar topluluğundaki tek polis, üzerinde bulunduğu adadan daha fazlasını yani diğer adaları ve karşısındaki ana karayı da kontrol etmekteydi.13 Bu konuda başka bir görüş olarak ise, aynı yerde Nasoslular ve Pordoseleneliler olmak üzere geleneksel olarak iki ayrı topluluğun/halkın var olduğu da söylenmiştir.14

Tarihi

Pordosilene/Por(d)oselene muhtemelen MÖ 7. yüzyıldan itibaren15 kültürel ve politik açıdan Lesbos’taki Mytilene’ye bağlı bir Aiol yerleşimi olarak varlığını sürdürmekteydi.16 Lesbos’taki kentler gibi Pers egemenliğine giren kentin, Ionia Ayaklanması’ndaki (MÖ 499-494) durumu belirsizdir. Mytilene isyanının Atina tarafından bastırılmasının ardından MÖ 427’de kent bağımsızlığını kazanmıştır.

9 IAdramytteion II, s. 33. No. 34; IG XII.2, 645; OGIS 4; Paschidis 2008, 408 vd. Ayrıca online çeviri için bkz: http://www.attalus.org/docs/ogis/s4.html (Son erişim Şubat 2022).
10 IAdramytteion I, 207 vd; Rubinstein 2004, 1050.
11 IAdramytteion I, 208.
12 IAdramytteion I, 206; Kirsten 1953, 243 vd; Carusi 2003, 33-34; Constantakopoulou 
bu görüşe katılmaz bkz.: Constantakopoulou 2007, 217, n. 202.
13 Constantakopoulou 2007, 217.
14 Hoover 2010, 249.
15 Kentin tarihi ve antik kaynaklar hakkında detaylı olarak bkz.: Kirsten 1953, 240 
vd.; IAdramytteion I, 199 vd.
16 Mason 1993, 103; Brun 1996, 103; Constantakopoulou 2007, 216.
261

17 MÖ 422/421 yılı Attika Delos Deniz Birliği vergi listelerinde “Nesos Pordoselene” olarak “aktaiai poleis” (kıyı kentleri) arasında yer alır ve ne kadar vergi ödediği belirsizdir.18 Ayrıca MÖ 425/424 yılı listesindeki okunamayan kısımları bulunan yer adı da “Nesos Pordoselene” şeklinde tamamlanmaktadır.19Aralarında Pordoselene’nin de bulunduğu aktaia poleis olarak adlandırılan Mytilene’nin karşı kıyılarında anakara üzerindeki yerleşimler, Mytilene isyanından sonra Atina’nın etkisinde ama bağımsız kentlere dönüşmüş olmalıdırlar. Ancak Antikçağ boyunca Mytilene gibi bir deniz gücü için kıyılarındaki adalar ile Troas ve Adramytteion Körfezi’ndeki aktaia poleis hayati öneme sahipti ve her zaman yakın ilişkiler kurduğu yerleşimler olmuştu.20
MÖ 4. yüzyılda yaşamış olan ünlü filozof Aristoteles’in hayvanların tarihi üzerine yazdığı eserinde Pordoselene’nin de adı geçer.21 Hayvan yaşamındaki 
çeşitlilik ve yöresel farklılıklardan bahsettiği pasajında Pordoselene’deki halka açık bir yolun bir tarafında gelincik hayvanı bulunurken diğer tarafında hiç bulunmadığı örneğini verir. MÖ 4. yüzyıla ait başka bir kaynakta, bir coğrafya çalışması olan Pseudo-Skylaks’ın “Periplous” adlı eserinde de Pordoselene’nin adı geçer.

Lesbos’un sahip olduğu beş kent sayıldıktan sonra yakınındaki Pordoselene isimli adadan ve üzerinde bulunan kentten bahsedilir.22
Bu bölge MÖ 320’lerde Büyük İskender imparatorluğu adına Antipatros tarafından vergiye bağlanmaya çalışılmış, fakat kentin önde gelen vatandaşlarından biri olan Thersippos bu durumu engellemiş ve kent vergiden muaf tutulmuştur. 
Bu olayı öğrendiğimiz Thersippos’un onurlandırma yazıtında kentin adı Nasos olarak geçmektedir.23 MÖ 75 yılına ait olduğu düşünülen Asia Eyaleti’nin bir gümrük yazıtında, kıyılar boyunca sıralanan ve gümrük istasyonu olan limanların arasında “Poroselene” olarak kentin adı da yer almaktadır. Mitchell’e göre bu liste MÖ 120’lerdeki durumu yansıtıyor olmalıdır.24 Gargara’dan Adramytteion körfezine geçişte sık kullanılan bir yol üzerinde olduğu anlaşılan Poroselene, 17 Hansen-Spencer-Williams 2004, 1030; Constantakopoulou 2007, 216, n.197; Constantakopoulou 2013, 460. Brun’a (1996, 103) göre MÖ 333’e kadar Mytilene’ye bağlıydı. Fakat bunu destekleyen herhangi bir kanıt yoktur. Kentteki sikke basımı MÖ 427’den sonra siyasi olarak Mytilene’ye bağlı olmasına imkân vermez.

18 IG I3
, 77 IV.17=ATL I-II, A. 10. IV. 17.
19 IG I3
, 71. III.127-8=ATL I-II, A.9. III. 127-8.
20 Mason 1993, 235; ayrıca aktaia poleis ile ilgili bkz: Küçüker 2019, 728 vd.
21 Aristoteles, 8. 28.1.
22 Pseudo Skylaks, 97. 
23 Rubinstein 2004, 1047; OGIS. 4; Paschidis 2008, 408 vd. Online çeviri için bkz: 
http://www.attalus.org/docs/ogis/s4.html (Son erişim Ocak 2022).
24 Engelmann-Knibbe 1989, 62; Cottier et al. 2008, 34-35; Mitchell 2008, 192-193.
262

görece sakin bir denize sahip olması ve Küçük Asya kıyısına kolay ulaşımı ile oldukça avantajlı bir limandı.25Erken Bizans Dönemi’nde kent eparchia Nesoi (“Rhodos metropolitliği”)’a 
bağlıydı. MS 451’de peraeası ile birlikte Lesbos’un üç kenti (Mytilene, Methymna, Eresos), Poroselene ve Tenedos bir piskoposluk merkezi haline gelmişti.26MS. 5. yüzyılda kent, konsil listelerinde ve Hierocles’te (Proselene olarak) geçmektedir.27 MS 431’deki Ephesos Konsili’ne de katılan Lesbos psikoposu Ioannes’in yetki alanının tüm Lesbos’u ve “Selene kıyılarını (οί Αίγιαλοί Σεληνιακοί) 
kapsadığına dair referans28 Poroselene’nin Geç Antikçağ’da kendisini “Selene” olarak yeniden adlandırdığına dair kanıt olarak yorumlanabilir.Sikkeleri ve Kent Adı DeğişimleriSöz konusu kent hakkında görece az ve sınırlı sayıdaki epigrafik ve yazılı kaynağın aksine numismatik verilerde zenginlik görülür. Pordosilene/Poroselene ve Nasos ethnikonlarını taşıyan yüzlerce sikke günümüze ulaşmıştır.29 Attika Delos Deniz Birliği listelerindeki kente ilişkin kayıtların yanı sıra kentin sikkeleri de Pordosilene ve Nasos’un ayrı iki kent olmadığının kanıtı olarak gösterilebilir. 
Antikçağ’da homonoia (anlaşma, ittifak) sikkeleri dışında iki farklı kentin ethnikonu’nun aynı sikke üzerinde yer almamasından dolayı Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait serilerden biri üzerindeki NACIΩTΩN ΠOP lejandı bu iki kentin aslında aynı yer olduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacağı gibi Apollon başı, yunus ve pars gibi benzer sikke tipleri hem Pordosilene 
hem de Nasos ethnikonlarıyla basılmış sikkelerde görülür. MÖ 5. yüzyılın son çeyreğinden MÖ 4. yüzyıl ortalarına kadar Pordosilene adıyla sikke basan kent, MÖ 3.-2. yüzyıllarda ise bir sebepten dolayı Nasos adıyla sikke basımını sürdürmüştür. Bu isim değişikliğinin sebebi kent halkının zaman içerisinde Pordosilene adından utanmaları olabilirdi. Yaşadığı dönemin Anadolu coğrafyası ve yer isimleri konusunda önemli bilgiler sunan Strabon (MÖ 63-MS 23), bazı yazarlara göre yakışıksız anlamlara sahip “pord”-“perd” kelimelerinden sakınmak için kentin isminin Poroselene olarak okunması gerektiğini dile getirir.30

25 IAdramytteion I, 202.26 Jones 1998 (new edition), 402. 
27 IAdramytteion I, 204; Jones 1998 (new edition), 90; Koder 1998; 266; Kaldellis-Efthymiadis 2010, 60, 27, 63, 38. Kentin adı Hierocles’te (686,9) Proselene olarak 
geçer.
28 Koder 1998, 266; Kaldellis-Efthymiadis 2010, 60, 27; 63, 38.
29 Burada sikkelerin tüm kataloğu verilmemiş; seri ve tiplerin açıklama ve yorumları 
yapılmıştır. Kentin Pordosilene/Poroselene ve Nasos ethnikonlarıyla bastırdığı sikkelerin tüm örneklerini içeren kataloğu için bkz. Erol-Özdizbay 2018, 73-77.
263

Daha geç dönem yazarlarından Stephanus Byzantinus da kentin adının Poroselene’ye dönüştüğünü belirtmiştir.31 Eski Yunanca’da “yellenmek, gaz çıkarmak” anlamına gelen πέρδομαι (perdomai)32 fiilinden türeyen ve başta Aristophanes’in eserleri olmak üzere Yunan şiirinde çokça karşımıza çıkan πορδή (porde)33 “osuruk” sözcüğü kentin adındaki Silenos’la birleştiğinde “Silenos osuruğu” olarak anlaşılabilir ya da bu yakışıksız ifadeyi çağrıştırabilirdi.34 Yunan mitolojisinde Dionysos’un üvey babası, Satyr’lerin ve Nympheler’in büyükbabası olarak bilinen Silenos’un portresine kentin sikkeleri üzerinde rastlanmaktadır. 
Muhtemelen, MÖ 5. yüzyılda Yunan dünyasında çok sevilen ve yaygın hale gelen tragedia, komedia ve satyrik dramaların ve Silenos-Satyros ekseninde anlatılan komik, alaycı hikayelerin de etkisiyle kent, -bir kakemphatos örneği olarak-35Pordosilene adından hoşnutsuzluk duymaya başlamıştı.Bu noktada Pordosilene’nin MÖ 5. yüzyılın sonlarında darp etmeye başladığı serilerinde kullanılan bir sikke tipini göz önünde bulundurursak kent halkının (yakışıksız anlamdan uzaklaşmak için?) kullanmayı tercih ettiği veya yaratmaya çalıştığı bir etimolojinin varlığından söz edebiliriz. Kentin sikkelerinde yoğun olarak kullanılan ve panter cinsinden bir hayvan betimi olduğu anlaşılan bu tip büyük olasılıkla leopar olarak da bilinen pars’tı. Kedigiller ailesine bağlı büyük kediler alt ailesinin panthera cinsine mensup olan panthera pardus’un Antikçağ’da Ege Bölgesi’nde de yaşadığı ancak günümüzde neslinin tükendiği bilinmektedir.36 MÖ yak. 427-405’te basıldığı düşünülen Attika standardındaki gümüş sikkelerinde kentin ethnikonunun drahmiler üzerinde ΠOPΔOΣIΛ olarak geçmesi ve hemidrahmilerde de arka yüz tipi olarak pars betiminin kullanılması önemli bir işaret sayılabilir. Buna göre, Eski Yunanca “pars (leopar)” anlamına 

30 Strabon, 13.2.6.
31 Step.Byz., Ethnica, 533, 1-3; Billerbeck-Neumann-Hartmann (ed.) 2016, 91.
32 Gemoll, 631. “Porde” için ayrıntılı olarak bkz: Radermacher 1953, 235 vd.
33 Gemoll, 664.
34 Hoover 2010, 249.
35 Antikçağ edebiyat ve hitabet öğretisinde anlamca belirsiz ya da birden fazla şekilde anlaşılabilecek ifadeler muhtelif kategorilere ayrılır. Kakemphaton (κακέμφατον) bu kategorilerden biri olup, amaçlanmadan ortaya çıkan müstehcen çift anlamlılığı ifade eder. Farklı türleri olan kakemphaton, burada kelime sınırlarının değişimiyle ortaya çıkar. Yani belirli iki kelimenin bir araya gelmesi ya da bir kelimenin belli bir yerden ayrılmasıyla müstehcen anlam taşıyan bir kelimenin ortaya çıkmasıdır. Örnekler için bkz. Lausberg 1998, 466-467; §1070. Antik edebiyat ve düşüncede varlığı bilinen bu kavram üzerine detaylı çalışmalar yürüten ve dikkatimi bu konuya çeken Ekin Öyken’e teşekkür ederim. 
36 Parsla ilgili bakınız: https://www.dogadernegi.org/anadolu-parsi/, https://dogabilim.org/pars-... (Son erişim tarihi: Şubat 2022).264

gelen πάρδαλις37 kelimesi -özellikle de Aiol lehçesinde muhtemelen πόρδολις olarak okunduğu göz önünde bulundurulduğunda- Pordosilene’nin πορδοσιλ kısmını çağrıştırmaktadır. ΠOPΔOΣIΛ ethnikonu ve pars tipi bu sebeple bu ilk seri sikkelerde kullanılmıştır. Ethnikonunun yazılışı, kentin adının Πορδο-σιλήνη (Pordo-silene) değil fakat Πορδοσιλ-ήνη (Pordosil-ene) olarak analiz edilmesinin; parsın ise Πορδοσιλ’i πάρδαλις’in bir versiyonu olarak yorumlanmasının istendiğini gösteren çift anlamlı bir tip olarak kullanılmış olabilirdi.38
Pordosilene sikke darbına MÖ 5. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren Attika ve Khios ağırlık sisteminde basılan gümüş sikkeler ile başlamıştır.39 Dört farklı birimde basılan Attika standardındaki40 sikkelerin ön yüzünde Apollon başı yer alırken arka yüzde her bir birim için farklı bir tip kullanıldığı görülmektedir. Drahmilerde Apollon’un çalgısı olan lir, hemidrahmilerde pars, obollerde yengeç, 
hemiobollerde mureks betimleri kullanılmıştır.41 (Sikke 1-4) Kentin ethnikonu bu erken dönem sikkeler üzerinde ΠOPΔOΣIΛ, ΠOPΔ veya ΠOP kısaltmalarıyla yer almaktadır.42 Bu sikkeler, Troas-Aeolis bölgesindeki diğer pek çok kentte olduğu gibi, Atina’nın MÖ 427’den beri Ege dünyası üzerindeki emperyalist ve ticari ilişkileriyle bağlantılı olarak Attika standardında basılmışlardır.43
Kare incuslu gümüş sikkeler içinde yer alan mureks betimli hemiobol serisi oldukça ilginçtir. (Sikke 3) Ön yüzde Apollon başı, arka yüzünde ise mureks adı verilen ve Antikçağ’da mor boya üretiminde kullanılan bir çeşit deniz salyangozu 

37 Liddell-Scott, 1331.
38 Aneurin Ellis-Evans ve Jonathan Kagan yayına hazırlamakta oldukları çalışmalarında bu konuyu ayrıntılı olarak tartışmaktadırlar. Bu yorumu çalışmaları henüz 
yayımlanmadan benimle paylaştıkları için teşekkür ederim. Kentin adının kesin 
etimolojisi hala belirsizdir. Buna rağmen Dale (2015), -ηνος ile biten pek çok Anadolulu yer adının kökeninin Luwice’ye dayandığını ileri sürmüştür. Eğer durum 
burada da bu şekildeyse yer adının kökeni MÖ 2. Bin yıla kadar uzanabilir.
39 Hoover 2010, 249. Ayrıca kuzeybatı Anadolu’da yerel tiplerle Attika ağırlık sisteminde 
sikke basımı gerçekleştiren darphanelerle ilgili olarak bakınız: Ellis-Evans – Kagan 2016.
40 Attika standardında basılan sikkeler ayrıca nadiren bazı düşük ağırlıklı örnekleri de 
içerir. Bu gümüş kıtlığı yaşandığı olağanüstü durumlarla bağlantılı olabilirdi. Bu 
sikkeler normal ağırlıkta basılan sikkelerin kalıplarıyla basılmışlardır.
41 IAdramytteion II, 299, 1-4; SNG von Aulock, 7757; Roma Numismatics 3, 275; 
CNG 79, 314; Gemini V, 615; DNW A 12, 1365=Private Coll. Nr. 3.; SNG Turkey 
9.2, 829-830; SNG France 5, 2392; SNG Ashmolean, 1601. 
42 Stauber’in kataloğundaki 5 numaralı gümüş sikke fotoğrafı olmadığı için burada 
değerlendirilememiştir. Ön yüzünde Apollon başı, arka yüzünde kalkan ve mızrak 
benzeri bir trophe yer alan bu sikke şimdi Berlin’deki koleksiyondadır. Bu sikkenin Podosilene’ye ait olduğu şüphelidir. Ön yüzünde Apollon başı, arka yüzünde 
kalkan-mızraktan oluşan trophe betimli sikkenin başka bir örneği yoktur. Bkz. cf. 
IAdramytteion II, 300, nr. 5.
43 Ellis-Evans – Kagan 2016 (H.W. Fowler Lecture at the ANS).
265

betimi yer almaktadır. SNG Ashmolean ve SNG France’taki örneklerde bu arka yüz tipi, yanlışlıkla amphora olarak verilmiştir; ancak bu, adanın kıyılarında çokça bulunduğu düşünülen mureks betimi olmalıdır. İki yeni örnekle de bu betimin amphora değil bir mureks olduğu anlaşılmaktadır.44MÖ ca. 400-375 arasına tarihlenen başka bir gümüş seride ise ön yüzde Silenos başı, arka yüzde incus içinde yunus betimi görülmektedir. Bu grup gümüş sikkeler Khios ağırlık standardında basılmışlardır45 (Sikke 5). Eş zamanlı olarak veya hemen arkasından bu Silenos/yunus tipli gümüş sikkelerin yerini aynı tipli 
bronzlar almıştır46 (Sikke 6). Ön yüz tipi olarak Silenos seçimi, Pordosilene sakinlerinin kentlerinin adının etimolojisi konusunda fikirlerini değiştirdiklerini ve şimdi Πορδο-σιλήνη’yi (Pordo-silene) tercih ettiklerini gösterir. Ancak Silenos tipinin bırakılması ve pars betiminin yeniden tercih edilmesi, belki de Strabon’un önerdiği gibi ismin anlamından utanç duydukları için tekrar fikirlerini değiştirdiklerini düşündürmektedir. Bundan sonraki sikkelerde Pordosilene ethnikonunu Nasos’la değiştirmeleri de buna işaret etmektedir.MÖ ca. 425-375 tarihleri arasında bu gümüş sikkelerin üretiminin ardından 
kent, Nasos adıyla Pers ağırlık standardında MÖ 300-275’te bastırdığı hemidrahmiler dışında gümüş sikke darp etmemiştir47 (Sikke 24-25). MÖ 3. yüzyılda 
entin Nasosluların adıyla sikkeler bastığı yoğun numismatik verilerden anlaşılmaktadır. Bu dönemde Pers standardında hemidrahmi/yarım siglos biriminde erken Pordosilene sikkelerine benzer şekilde, Apollon başı/pars betimli gümüş sikkeler basılmıştır.48
Nasosluların adıyla basılan MÖ 3.-2. yüzyıllara tarihlendirilen bronz sikkelerde en sık kullanılan tip, çeşitli varyasyonları ile birlikte Apollon başı/Pars betimidir. Kentin diğer serileriyle karşılaştırıldığında Apollon başı/Pars tipli bronz sikkelerin oldukça yoğun olarak basıldıkları günümüze ulaşan çok sayıda örnekten anlaşılmaktadır.

Bu Apollon/Pars tipli sikkeler üç gruba ayrılır: (1) Sola doğru ilerleyen başı 
44 SNG France 5, 2392; SNG Ashmolean, 1601.
45 IAdramytteion II, 300, nr. 6; SNG von Aulock, 1765; Hoover 2010, 1099; CNG 87, 
501; CNG 93, 354; Lanz 149, 184; Naumann 43, 324.
46 IAdramytteion II, 300, nr. 7; BMC, 219, 2-3; SNG von Aulock, 1765; SNG France 
5, 2393; SNG Turkey 9.2, 831-838; Asia Minor Coins #7089; CNG Triton V, 460; 
CNG EA 217, 98; Naville 9, 61; Naumann 8, 131; Naumann 34, 205; Pecunem 24, 
166; Gorny – Mosch 200, 1739; Gorny – Mosch 212, 1874; Gorny – Mosch 181, 
1448; Rauch 89, 1143.
47 IAdramytteion II, 285, nr. 1-3; SNG Leipzig, 1178; BMC, 217,1; SNG France 5, 
1330; SNG Cop., 429; SNG München 807; Spink 15007, 505.
48 Hoover 2010, 249.
266

geriye dönük pars, (2) sola doğru ilerleyen başı cepheden pars ve (3) sağa doğru ilerleyen başı geriye dönük pars. Bu tipteki sikkelere NAΣI, NAΣ veya NA lejandları eşlik eder.49 Ana tipin altında, sağında veya solunda yunus, yıldız, koç başı, buğday başağı, lobut, kerykeion, trident gibi çok çeşitli semboller görülmektedir50 (Sikke 26-28).Apollon başı/Pars tipli sikkelerden sonra en yoğun grubu Apollon başı/ Yunus betimli sikkeler oluşturmaktadır51 (Sikke 29-30). Yunus betimi erken dönem Pordosilene sikkelerinden itibaren Roma Dönemi’ne kadar bu ada yerleşiminde çok sevilerek kullanılan bir tiptir. Lejand olarak NAΣI kısaltmasının yer aldığı bu grup sikkelerin arka yüzündeki yunus betimine, palmiye dalı ve lir sembolleri eşlik eder. Bu yoğun grupların dışında az örneklerle de olsa Yunus/Pars, Yunus/
Yunus, Apollon başı/Lir (Sikke 31), Pars/Lir (Sikke 32), Apollon başı / Tripod betimli, NAΣI lejandlı seriler de bulunmaktadır.52 MÖ 2. Yüzyıla tarihlenen bir grup sikkenin ön yüzünde ise süvari betimi, arka yüzünde defne çelengi içinde NAΣI yazısı yer alır53 (Sikke 33).En sık kullanılan sikke tiplerinden de anlaşılacağı üzere kentte önemli bir Apollon kültü söz konusudur. Strabon, Hekatonnesos adının Apollon Hekatos’tan geldiğini ileri sürer ve burada bir Apollon tapınağının bulunduğundan söz eder. Yazıtlardan Asklepios ve Apollon Pornopios kutsal alanlarına dair bazı bilgiler edinilse de Antik yazarların sözünü ettiği Apollon Hekatos’un kutsal alanına ilişkin herhangi bir kanıt yoktur.54 Apollon kutsal alanının Strabon’un anlatımlarına dayanılarak üzerinde yerleşim olmayan küçük adalardan Yumurta adası 
veya Güvercin adasında olduğu varsayılabilir.55

49 IAdramytteion II, 286, 5 vd; SNG France 5, 1332 vd; BMC, 217, 2-4; SNG Ashmolean, 1600; 26; SNG München, 808; SNG Cop., 430-1; Weber, 5699; SNG von 
Aulock, 1762, 7756; SNG Turkey 9.2, 840 vd; Rauch 94, 309-310; Münzen – Me
daillen 21, 618; Künker 133, 7540; Pecunem 23, 356; Naumann 48, 191; Hoover 
2010, 1109.

50 Bu gruba ait bir sikke de Side Müzesi koleksiyonunda bulunmaktadır. Nispeten 
Aiolis bölgesinden uzak bir coğrafyada bu örneğin bulunması oldukça ilginçtir. 
Sikkenin bilgilerini ve fotoğrafını paylaşan A. Tolga Tek’e teşekkür ederim. Sola 
ilerleyen başı cepheden betimlenmiş pars tipli gruptaki sikkelerde betimin solunda 
lobut sembolü sadece Arıkantürk koleksiyonundaki sikkelerde görülmektedir Bkz.: 
SNG Turkey 9.2, 841, 844, 851, 854.
51 IAdramytteion II, 286, 45 vd; BMC, 218, 6-7; SNG France 5, 1337 vd; SNG von 
Aulock, 1763-4; SNG München, 809; Lindgren Coll., 433; SNG Turkey 9.2, 874-6.
52 IAdramytteion II, 290, 56 vd; BMC, 218, 8-10; SNG France 5, 1336 vd.; SNG 
München, 810; SNG Cop., 433.
53 Hoover 2010, 1105; IAdramytteion II, 65- 66; BMC, 218, 11; SNG France 5, 1339.
54 Strabon 13.2.5-6; Steph. Byz., Ethnica, 263.1-4.
55 IAdramytteion I, 190 ff, 197.
267

Kentin sikkeleri, MÖ 1.-MS 1. yüzyıllardaki bir kesintiden sonra Roma İmparatorluk Dönemi’nde MS 2. yüzyılda yeniden başlar. Aralıklarla Antoninus Pius’tan (138-161) I. Valerianus Dönemi’ne (253-260) kadar sikke basımı gerçekleştirilmiştir. Roma İmparatorluk Dönemi’nde basılan sikkelerin lejandlarından kent halkının isimlerini “Poroselene”ye dönüştürdükleri ve sikkeleri vasıtasıyla 
bunu ilan ettikleri anlaşılmaktadır.
Kent Roma İmparatorluk Dönemi’nde imparator portresi taşımayan dört sikke serisi bastırmıştır. Antoninuslar Dönemi’ne ait olduğu düşünülen ön yüzünde Roma büstü ve arka yüzünde yunus betimiyle birlikte hilal ve palmiye dalı sembollerinin bulunduğu Poroselene sikkesinin arka yüzündeki yazıda “Theon” isimli magistratın adı yazılıdır56 (Sikke 7). Yunus betimi ve palmiye dalı sembolü kentin erken dönem sikkelerinden bilinmektedir. Imhoof-Blumer’e göre hilal sembolü kentin adının Selene ile bağlantısını göstermek için kullanılmıştır.57Geç Antikçağ’da kentin Selene olarak adlandırılmış olabileceğinden yukarıda bahsedilmişti. Stephanus Byzantinus’un da Hekatonnesoi’da Selene adlı bir kent olduğunu söylediği pasajı bu nedenle çok mantıklıdır. Stephanus “Selenes” maddesinde, bir Tyrren kenti olan Selene’den bahsederken, Hekatonnesoi Selene’si diye başka bir kent olduğunu ifade eder.58 MS 2. Yüzyıla ait olduğu düşünülen başka bir seride ise ön yüzde Apollon 
başı yer alırken arka yüzde yunus ve palmiye dalı kullanılmıştır59 (Sikke 8). MS 3. yüzyıla muhtemelen Severuslar Dönemi’ne ait Athena başı/Telesphoros60
(Sikke 9) ve Panther/Yılanlı sunak tipli61 (Sikke 10) iki seri de bu grup Poroselene sikkeleri arasında yer alır. MS 2.-3. yüzyıllarda bölgesel bir fenomen haline gelmiş olan Athena başı/Telesphoros tipi çevre kentlerden Elaia, Kyme, Myrina, Mytilene, Pergamon ve Pitane’nin sikkelerinde de görülür.62İmparator portresi taşıyan Poroselene sikkeleri Antoninus Pius’la birlikte başlar. Bu dönemde basılan sikkelerin arka yüzünde, kentin önemli kültleri ile ilgili tipler yer alır: Apollon, Asklepios ve Asklepios-Hygeia63 (Sikke 11-13). 
Kentte Hellenistik Dönem’de bir Asklepios tapınağı olduğu daha önce sözü edilen 

56 IAdramytteion II, 300, 9; RPC Online 4, 2788.
57 Imhoof-Blumer, GRMK, 61, nr. 1.
58 Steph.Byz., Ethnica, 560.16-19; Billerbeck-Neumann-Hartmann 2016, 159.
59 Yale 2001.87.40193. https://artgallery.yale.edu/collections/objects/192930 (Son 
erişim: Şubat 2022).
60 IAdramytteion II, 301, 10-12; SNG Cop., 434; BMC, 219, 4; SNG München, 811; 
SNG France 5, 2394; SNG Turkey 9.2, 839.
61 IAdramytteion II, 301, 8; SNG France 5, 2395.
62 Chameroy 2020, 341 vd.
63 IAdramytteion II, 301, 13-15; RPC Online 4, 372-3; SNG Cop., 435.
268

Nasiotai’ın Thersippos’u onurlandırma yazıtından anlaşılmaktadır. Thersippos ve onun soyundan gelenlere verilen tüm onur ve ayrıcalıkların garanti altına alındığı buna arkhon, eponim veya rhetor her kim karşı gelirse, tartışma konusu haline getirirse lanetleneceği ve Asklepios Tapınağı’na 300 stater ödeyeceği yazmaktadır.64 Başka bir yazıtta da Asklepios Tapınağı’na ödenecek para cezaları ile ilgili 
ifadeler yer almaktadır.65
Marcus Aurelius’un “caesarlık” döneminde basılan bir Poroselene sikkesinin arka yüzünde Demeter betimine eşlik eden NACIΩTΩN ΠOP lejandı oldukça dikkat çekicidir66 (Sikke 14). Bu lejand farklı kentler olduğu düşünülen iki kentin aynı yer olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Lejand “Adalıların Poroselenesi” veya “Poroselene adasının [sikkesi]” anlamında kullanılmış olabilir.67 Tek bir örneği bilinen bu önemli sikkenin ikinci bir örneği bugün özel bir koleksiyonerin koleksiyonunda yer almaktadır.68 Marcus Aurelius’un Augustusluk döneminde basılan sikkesi üzerinde oturan bir Poseidon betimi görülmektedir (Sikke 15).69Marcus Aurelius’un karısı imparatoriçe Faustina’nın adına basılan bir sikke (Sikke 16) üzerinde Yunus üzerinde betimlenen genç bir oğlan figürü görülmektedir.70 Bu tiple bağlantılı bir hikâye, MS 2. yüzyılda yaşamış olan Pausanias’ta ve Severuslar Dönemi’nde yaşamış olan Aelianus’un “De Historia Animalium”adlı eserinde anlatılmaktadır. İlginç kuş ve hayvan hikayelerinin anlatıldığı eserde 
Karia’daki Iasos kentinde olduğu gibi Poroselene’nin yunus ve genç erkek çocuk hikayesine de yer verilmiştir. Ayrıca bu, karşı kıyıdaki Methymnalı Arion’un denizden yunus tarafından kurtarılması hikayesi ile de ilişkili olabilirdi.71 Aelianus Byzantionlu Leonidas’ın şahitliğinde anlatısını destekler. Adalı bir çift, bir yunusu limanlarında bakıp büyütürler, Aelianus’un tanımıyla evlatlık çocukları yunus 
ve kendi oğulları birlikte büyürler. Yunus onu besleyip büyüten ailesine denizden getirdiği balıklarla borcunu öder, oğullarıyla arkadaşlık eder, denizde oyunlar oy64 IAdramytteion II, nr. 34; Paschidis 2008,

408-413. Çevrimiçi çeviri için bkz: 
http://www.attalus.org/docs/ogis/s4.html
65 IAdramytteion II, 36; IG XII 2, 646.
66 IAdramytteion II, 302, 16; RPC Online 4, 2625.
67 IAdramytteion I, 200.
68 Özel Koleksiyon, 13. 
69 Bu sikkenin ön yüz kalıbının Elaia kenti ile ortak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bkz. 
Kraft 1972, pl. 65; RPC Online IV, 218 (Elaia); RPC Online IV, 375 (Poroselene).
70 SNG Österreich Leypold I, 783. Österreichische Nationalbank’ın para müzesi koleksiyonunda bulunan bu sikkenin fotoğrafı için Michael Grundner’e teşekkür ederim. 
71 Herodotos, 1.23-24. Methymna sikkelerinde benzer bir tip (yunus üzerinde genç 
oğlan betimi) için bkz. Kraft 1972, pl. 49.8b (Severus Alexander). Methymna sikkelerinde yer alan bu betim Methymnalı Arion’a ait olmalıdır. Genel bir değerlendirme 
için bkz. Redondo 2015.
269

narlar. Oğlan onu çağırınca nerede olursa olsun sıçrayarak gelir, birlikte denizde yüzme yarışları yapar, bazen de delikanlı yunusun sırtında yüzer. O dönemde Yunus ve delikanlının Poroselene limanındaki bu su oyunları/performansları üne kavuşur, deniz yolculukları sırasında bu limana uğrayanlar bu gösteriyi izlerdi.72Pausanias da delikanlı ve yunus arasındaki bu gösteriyi izlediğini aktarır.73
Antoninuslar Hanedanı’nın son sikke serisi Commodus’un “caesarlığı” döneminde basılmıştır. Sikkenin arka yüzünde Athena ve Asklepios betimleri birlikte yer almaktadır74 (Sikke 17). Severuslarhanedanından Septimius Severus, 
Caracalla, Iulia Domna ve Severus Alexander’ın adıyla Poroselene sikkeleri basılmıştır. Septimius Severus portreli sikkelerde 3 farklı tip görülmektedir (Sikke 18-19). Tek başına Asklepios, Asklepios-Hygeia ve Poseidon-Tykhe betimleri.75Iulia Domna’nın bir serisi (Sikke 20) üzerinde yine Asklepios kültü ile alakalı larak ve Mysia Aeolis bölgesinde çok yaygın olarak kullanılan Telesphoros 
betimi görülmektedir.76 Caracalla ve Severus Alexander adına basılan sikkelerde ise Tykhe betimi kullanılmıştır77 (Sikke 21-22).
II. Philippos’un “caesarlık” dönemine ait sadece bir örneği bilinen bir sikkenin arka yüzünde elinde bereket boynuzu tutan Tykhe veya Homonoia betimi bulunur.78 I. Valerianus Dönemine ait Asklepios betimli sikkeler ile Poroselene’de sikke basımı sona erer79 (Sikke 23). Poroselene sikkeleri üzerinde 6 farklı magistrat adı tespit edilmiştir. Magistratların genellikle strategos oldukları, fakat 
adı tesbit edilemeyen bir agoranomos’un da sikkelere yansıdığını söyleyebiliriz. 
Roma İmparatorluk döneminde sikke tipi olarak yerel kültlerle ve denizle alakalı tiplerin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir.

72 Aelianus, 2.6; Smith 2014, 203 ff.
73 Pausanias, 3.25.7.
74 IAdramytteion II, 302, nr. 18-21; SNG von Aulock, 1766; RPC Online 4, 374.
75 IAdramytteion II, 303, 22; SNG München, 812; SNG France 5, 2396-7; SNG Cop., 
436; Tekin – Erol-Özdizbay 2013, 304, nr. 17. Septimius Severus’un Asklepios betimli sikkelerinin ön yüz kalıbının, Poroselene’ye yakın kentlerden Assos, Eresos, 
Pitane ve Antandros’ta da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bkz. Kraft 1972, pl. 65, 
16-17.
76 IAdramytteion II, 303, 27; SNG France 5, 2398.
77 IAdramytteion II, 303, 28; SNG München, 813; CNG Triton VII (2005), 761.
78 RPC VIII, unassigned; ID 70250.
79 IAdramytteion II, 305, 29-31; SNG France 5, 2399; SNG von Aulock, 1767; SNG 
Österreich Leypold I, 784.
270

İsim Görev DönemTheon Antoninuslar DönemiAil. Theophilianus Antoninus PiusStratophilos (?) Agoranomos Marcus AureliusIulius Synphorus Strategos Septimius Severus
Symphoninus Strategos CaracallaAurelius Kaskelios Strategos, Tamias (?) Severus AlexanderNikephoros Strategos I. Valerianus
Tablo 1. Roma İmparatorluk Dönemi Sikkelerinde Geçen Kentin Magistratları

Sonuç
Sonuç olarak kent halkının, MÖ 5.-4. yüzyıllara ait ilk sikkelerinden şehirlerinin ismini Pordosilene olarak kullanmayı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. 
Ancak kent adının etimolojisi ve anlamı hakkında onların da bir kafa karışıklığı yaşadığını varsayabiliriz. Muhtemelen “Silenos osuruğu” olarak da anlaşılabilecek olan Pordosilene adını, Attika sisteminde basılan ilk serilerde farklı bir şekilde açıklamaya çalışmışlardır. Drahmilerdeki PORDOSIL (Pordosil) lejandı ile hemidrahmilerdeki pars betiminden dolayı Eski Yunanca’da pars (leopar) anlamına gelen pardalis kelimesiyle kentin adını ilişkilendirmek istedikleri düşünülebilir. Fakat sonraki Khios sisteminde basılan gümüş serilerde ve bronzlarda 
Silenos başını ön yüz tipi olarak kullanmaları doğrudan kentin adına Silenos’un 
etki ettiğini gösterir. Diğer taraftan MÖ 5. yüzyıla ait Attika Delos Deniz Birliği listelerinde ve MÖ 4. yüzyıldan itibaren de antik kaynaklarda kentin adının Pordoselene olarak kullanıldığı görülmektedir. Belki de bu karışıklıklara ve ismin çağrıştırdığı yakışıksız anlama son vermek için MÖ 4. yüzyılın sonlarınadoğru Pordosilene/Pordoselene ismini tamamen bırakmış ve ada anlamına gelen 
Nasos’u kullanmaya başlamışlardır. MÖ 3.-2. yüzyıllarda “Nasosluların” anlamına gelen ethnikonun kısaltması olarak NASI lejandlı sikkeler bastırmışlardır. MÖ 1.-MS 1. yüzyıllarda sikke basımına ara verildiği ve MS 2. yüzyılda Roma imparatoru Antoninus Pius Dönemi’nde yeniden sikke darbına başladıkları anlaşılmaktadır. Roma İmparatorluk Dönemi kent sikkelerinde görülen ethnikon
Satrabon’un açıklamalarına uygun bir şekilde artık Poroselene’dir. Geç Antikçağ’da ise kentin adının sadece Selene olarak kullanıldığını düşündüren antik kaynaklar da bulunmaktadır.
Arkeolojik ve epigrafik kaynakların yok denecek kadar az olduğu Pordosilene/Por(d)oselene kenti, numismatik veriler açısından oldukça zengindir. Kentin tarihine, isimlendirilmesine, magistrat isimlerine, kültlerine ve daha pek çok bilgiye sikkeleri vasıtasıyla ulaşılabilmektedir. Bu çalışmada daha önce yapılan çalışmalar ve var olan bilgiler ışığında genel bir değerlendirme yapılarak, 
kentin sikkeleri vasıtasıyla bazı problemlerin çözümüne öneriler sunulmuştur. 
Kuşkusuz Ayvalık ve civarında gerçekleştirilen/gerçekleştirilecek olan yüzey araştırması/arkeolojik kazılar kentin adına, tarihindeki boşluklara ve lokalizasyonuna dair problemlerin çözümüne önemli katkılar sağlayacaktır.

80

14. Özel Koleksiyon, 13.
15. RPC Online 4, 375.
16. Österreichische Nationalbank, Money Museum SL00783 = SNG Österreich Leypold I, 783.
17. RPC Online. 4, 374.
18. Özel Koleksiyon, 26.
19. SNG France 5, 2396.
20. SNG France 5, 2398.
21. SNG München, 813.
22. CNG Triton VIII (2005), 761.
23. SNG France 5, 2399.
24. SNG France 5, 1330.
25. Spink 15007, 505.
26. Özel Koleksiyon, 25.
27. Özkan Arıkantürk Koleksiyonu = SNG Turkey 9.2, 851.
28. Özkan Arıkantürk Koleksiyonu = SNG Turkey 9.2, 871.
29. Münzen&Medaillen 21, 620.
30. Özel Koleksiyon, 23.
31. SNG France 5, 1336.
32. SNG France 5, 1340.
33. Hoover 2010, 1105.
276
Kaynakça ve Kısaltmalar
Antik Kaynaklar
Aelianus - Claudii Aeliani, De Natura Animalium Libri XVII, varia historia, epistolae, 
fragmenta Vol. 1 Aelian. R. Hercher (trans.), In Aedibus B.G. Teubneri. Lipsiae (1864).
Aristoteles - Ton Peri ta Zoia Historion. History of Animals, Volume III: Books 7-10. 
D.M. Balme (ed. ve çev.) Loeb Classical Library. Harvard University Press, Cambridge, 
1991.
Diodoros - Diodorus Sicilius, Bibliotheca Historica. Library of History, Volume V: Books 12.41-13. C.H. Oldfather (çev.). Loeb Classical Library. Harvard University Press, 
Cambridge, 1950.
Herodotos - Histories 4 vol. A.D. Godley (trans.), Loeb Classical Library. Harvard University Press, Cambridge (1920-1925).
Hierocles - Hierocles, Synecdemus. E. Honigmann (ed.), Le Synekdèmos d’Hiéroklès et 
l’opuscule géographique de Georges de Chypre, Brussels (1939).
Pausanias - Hellados Periegesis. Description of Greece vol. II: Books 3-5. W. H. S. Jones 
and M. A. Ormerod (trans.), Loeb Classical Library. Harvard University Press (1926).
Pseudo Skylaks - Periplous. G. Shipley, Pseudo-Skylax’s periplous: the circumnavigation 
of the inhabited world: text, translation and commentary, Exeter, 2011.
Strabon - Geography, vol. VI: Books 13-14 H.L. Jones (trans.), Loeb Classical Library. 
Harvard University Press (1929).
Steph. Byz., Ethnica - Stephani Byzantii, Ethnicorvm quae svpersvnt.A. Meineke (trans.), 
Berolini: G. Reimeri (1849); M. Billerbeck–A. Neumann-Hartmann (ed.and trans.), Stephani Byzantii Ethnica. Volumen IV: Π-Y (2015).
Modern Kaynaklar
ATL - B. D. Meritt – H. T. Wade-Gery – M. F. McGregor, Athenian Tribute Lists I-II. 
(I: 1939, II: 1949).
BMC - W. Wroth, Catalogue of the Greek Coins of Troas, Aeolis and Lesbos in the 
British Museum (1964).
Barrington Atlas - J. A. Talbert (ed.), Barrington Atlas of the Greek and Roman World, 
Princeton University Press, 2000.
Brun 1996 - P. Brun, Les Archipels Égéens dans L’Antiquité Grecque (Ve-IIe siècles av. 
Notre ère) (1996). 
Carusi 2003 - C. Carusi, Isole e Peree in Asia Minore. Contributi allo studio dei rapporti 
tra poleis insulari e teritori continentali dipendenti, Scula Normale Superiore (2003).
Chameroy 2020 - J. Chameroy, “Pseudo-autonomous coins for Athena and Heracles in 
Asia Minor: the case of Elaea (Aeolis)” Revue belge de numismatique et de sigillographie 
166 (2020), 334-361.
Constantakopoulou 2007 - C. Constantakopoulou, The Dance of the Islands. Insularity, 
Networks, the Athenian Empire and the Aegean World (2007).
277
Constantakopoulou 2013 - C. Constantakopoulou, “Mytilene”, The Encyclopedia of 
Ancient History. R. S. Bagnall – K. Brodersen – C. B. Champion – A. Erskine – S. R. 
Huebner (eds.) (2013) 460-461.
Cottier et al. 2008 - M. Cottier et al. (eds), The Customs Law of Asia (2008).
Dale 2015 - A. Dale, “Greek Etnics in -ηvoς and the Name of Mytilene” Nostoi. Indigenous Culture, Migration + Integration in the Aegean Islands + Western Anatolia During 
the Late Bronze + Early Iron Ages. N.C. Stampolidis- Ç. Maner – K. Kopanias (eds.) 
(2015) 421-444.
Ellis-Evans – Kagan 2016 - A. Ellis-Evans – J. Kagan, “Imperialism and Regionalism 
in the Athenian Empire: An Attic Weight Coinage from North-West Turkey and its Afterlife (427-405)” Harry W. Fowler Lecture in ANS, 13.04.2016.(https://www.academia.
edu/24435297/Imperialism_and_Regionalism_in_the_Athenian_Empire_An_Attic_Weight_Coinage_from_North-West_Turkey_and_its_Afterlife_427-405_ ).
Engelmann – Knibbe 1989 - H. Engelmann – D. Knibbe, “Das Zollgesetz der Provinz 
Asia: Eine neue Inschrift aus Ephesos”, Epigraphica Anatolica 14, 1989, 1-206.
Erol-Özdizbay 2018 - A. Erol-Özdizbay, “The Coinage of the Pordosilene (Pordoselene/
Poroselene)” Second International Congress on the History of Money and Numismatics 
in the Mediterranean World 5-8 January 2017. Proceedings, O. Tekin (ed.), AKMED 
2018, 65-83.
Gemoll - W. Gemoll-K.Vretska, Gemoll. Griechisch-deutsches Schul-und Handwörterbuch, Oldenburg, München, 2006 (10. Basım).
Hansen – Spencer – Williams 2004 - M. H. Hansen – N. Spencer – H. Williams, “Lesbos”, in: M. H. Hansen – T. H. Nielsen (eds.), An Inventory of Archaic and Classical 
Poleis (2004) 1018-1032.
Hoover 2010 - O. D. Hoover, Handbook of Coins of the Islands. The Handbook of Greek 
Coinage Series Volume 6 (2010).
IAdramytteion I-II - J. Stauber, Die Bucht von Adramytteion I-II. IGSK 50-51 (1996).
IG I3 - D. M. Lewis et.al (eds.), Inscriptiones Graecae. Vol. I. Inscriptiones Atticae Euclidis anno anteriores. Editio tertia (1981-1998).
IG XII.2 - G. R. Paton (ed.), Inscriptiones Graecae XII. Fasc.2. Inscriptiones Lesbi Nesi 
Tenedi. (1899).
Imhoof-Blumer, GRMK - F. Imhoof-Blumer, Zur griechischen und römischen Münzkunde (1908).
Jones 1998 - A. H. Jones, Cities of the Eastern Roman Provinces (1998, special edition).
Kaldellis-Efthymiadis 2010 - A. Kaldellis-S. Efthymiadis, The Prosopography of Byzantine Lesbos, 284-1355 AD. A Contribution to the Social History of the Byzantine 
Province (2010).
Kirsten 1953 - E. Kirtsten “Pordoselene”, RE XXII.1 (1953), 240-247.
Koder 1998 - J. Koder, Tabula Imperii Byzantini 10. Aigaion Pelagos (Die nördliche 
Ägäis) (1998).
Kraft 1972 - K. Kraft, Das System der Kaiserzeitlichen Münzprägung in Kleinasien (1972).
Küçüker 2019 - S. D. Küçüker, “Thukydides’in Tarih’i Ekseninde Klasik Hellen Polis’lerinin Siyasi Statüsü” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 74/3 (2019), 719-738.
278
Lausberg 1998 - H. Lausberg, Handbook of Literary Rhetoric. A Foundation for Literary 
Study, Brill, 1998.
Liddell&Scott - H.G. Liddell - R. Scott, A Greek-English Lexicon (With a revised 
supplement 1996).
Lindgren Coll. - H. C. Lindgren – F. L. Kovacs, Ancient Bronze Coins of Asia Minor 
and the Levant from the Lindgren Collection (1985).
Mason 1993 - H. J. Mason, “Mytilene and Methymna. Quarrels, Borders and Topography”, Echos du Monce Classique/Classical Views XXXVII (1993), 225-50.
Mitchell 2008 - S. Mitchell, “Geography, Politics and Imperialism in the Asian Customs 
Law” The Customs Law of Asia (Ed. By M. Cottier et al.) Oxford (2008), 165-201.
OGIS - W. Dittenberger, Orientis Graeci Inscriptiones Selectae, 2 vols. (1903-1904).
Paschidis 2008 - P. Paschidis, Between City and King. Prosopographical Studies on the 
Intermediaries Between the Cities of the Greek Mainland and the Aegean and the Royal 
Courts in the Hellenistic Period (322-190 BC). MEΛETHMATA 59 (2008).
Piri Reis - Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, I-IV. E. Z. Ökte (ed.), The Historical Research 
Foundation. Istanbul Research Center (1988).
Radermacher 1953 - L. Radermacher, “pord≠” RE XXII.1 (1953), 235-240.
RPC Online - Roman Provincial Coinage Online (http://rpc.ashmus.ox.ac.uk).
Redondo 2015 - J. Redondo, “Myths Around the Dolphin in Greek Religion” A.R. Fernandes-J.P. Serra-R.C. Fonseca (ed.s) The Power of Form: Recycling Myths (2015), 67- 89.
Rubinstein 2004 - L. Rubinstein, “Aiolis and South-Western Mysia”, in: M. H. Hansen 
– T. H. Nielsen (eds.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis (2004) 1033-1052.
Smith 2014 - S. D. Smith, Man and Animal in Severan Rome: The Literary Imagination 
of Claudius Aelianus (2014).
SNG Turkey 9.2 - O. Tekin – A. Erol-Özdizbay, Sylloge Nummorum Graecorum. Turkey 
9 Volume 2. The Özkan Arıkantürk Collection. Aeolis (2017).
SNG Ashmolean - R. Ashton – S. Ireland, Sylloge Nummorum Graecorum. Ashmolean 
Museum Oxford. Volume V, Part IX. Bosporus-Aeolis (2007).
SNG Cop. - Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals 
Danish National Museum. Aeolis-Lesbos, Copenhagen (1945).
SNG France 5 - E. Levante, Sylloge Nummorum Graecorum. France 5. Departement des 
Monnaies Medailles et Antiques. Mysie (2001).
SNG Leipzig - S. Schultz, Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung 
der Universitätbibliothek Leipzig. 1 Band Autonome Griechische Münzen (1993).
SNG Lewis I - I. A. Carradice, Sylloge Nummorum Graecorum. Great Britain VI. Corpus Christi College Cambridge. The Lewis Collection Part I: The Greek and Hellenistic 
Coins (1972).
SNG München - W. Szaivert – C. Daburon, Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Staatliche Münzsammlung München 19 Heft Troas-Lesbos, München (1991).
SNG Österreich Leypold I - H. R. Baldus, Sylloge Nummorum Graecorum. Österreich. 
Sammlung Leypold Wiener Neustadt. Kleinasiatische Münzen der Kaiserzeit. Band I: 
Pontus-Lydien, Wien (2000).
279
SNG Tübingen - D. Mannsperger, Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Münzsammlung der Universität Tübingen. 4. Heft Mysien-Ionien München, (1989).
SNG von Aulock - Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung Hans von 
Aulock. Troas Aeolis Lesbos, Berlin, 1959.
Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung Hans von Aulock. Nachträge 
II. Mysien Troas Aeolis Lesbos, 1967.
Tekin – Erol-Özdizbay 2013 - O. Tekin – A. Erol-Özdizbay, “Coins from Allianoi Excavations: Campaign of 1999”, CollAn XII, 2013, 299-331.
Auctions
Asia Minor Coins - An Online Index of Ancient Greek and Roman Coins from Asia Minor 
(http://www.asiaminorcoins.com).
CNG - Classical Numismatic Group, Lancaster, Pa- London
DNW - Dix Noonan Webb Ltd. London.
Gemini - Gemini Numismatic Auctions LCC, Chicago.
Gorny – Mosch - Gorny – Mosch Giessener Münzhandlung GmbH, Munich.
Helios - Helios Numismatik GmbH, Munich.
Künker - Fritz Rudolf Künker GmbH&Co.KG, Osnabrück.
Lanz - H. Lanz Numismatik, Munich.
Münzen – Medaillen - Münzen – Medaillen Deutschland GmbH, Weil a. Rhein.
Naville - Naville Numismatics Ltd., London. 
Naumann - Numismatik Naumann GmbH, Wien.
Pecunem - Gitbud & Naumann, Münzhandlung Munich.
Rauch - Auktionhaus HD Rauch GmbH, Vienna.
Roma Numismatics - Roma Numismatics Ltd., London. 
Spink - Spink & Son Ltd., London