İstanbul Ermenilerini Tanımak: Geçmiş ve Şimdiki Zaman
YAZAR: CATHERINE YESAYAN - makale- www.asbarez.com
İstanbul yıllardır ziyaret etmek istediğim bir yerdi. Erivan'ı ziyaret ediyordum, bir arkadaşım bana Erivan'dan İstanbul'a gelen küçük bir grup hakkında bilgi verdi. Anında fırsatı yakaladım.
Yedi günlük bir geziydi ve maliyeti düşürmek için planımız Erivan'dan otobüsle Türkiye'nin Kars sınır kentine gitmekti. Oradan İstanbul'a ya da Ermenilerin deyimiyle "Bolis"e uçardık.
Bolis kelimesi şehrin tarihi adının sona ermesinden türetilmiştir – Konstantinopolis veya Konstantin-polis. Antik ad, M.S. 330 yılında bizans İmparatorluğu'nun başkenti olarak şehri atayan İmparator Konstantin'in onuruna verilmiştir. Bu, Batı Ermenistan'ın Bizans hakimiyeti altına düştüğü dönemdi. Tarih bize Ermenilerin Bizans mahkemelerinde önemli idari ve önemli askeri görevlerde bulunduklarını ve Ermeni asıllı imparatorve imparatorların bile olduğunu söyler. Bunun en iyi örneği, babası Ermeni olan İmparator Herakleus'un (M.S. 575-641) örneğidir.
Gezimiz bizi İstanbul'daki Ermenilerin geçmiş tarihine bağlamak için tasarlandı. Tur rehberimiz tam bir günlük etkinlik planladığı için aksiyon dolu güzergahımız 20 Ekim Pazar günü başladı. İlk olarak 2007 yılında vurularak şehit olan Türk-Ermeni gazeteci Hrant Dink anıtını ziyaret ettik. Hrant Dink, Ermenilerin diğer vatandaşlarla aynı hukuki ve medeni haklara sahip, Türkiye'de barış içinde yaşamasını istediği için suikasta kurban edilsin. Agos gazetesinin ofisinin önünde vurularak öldürüldüğü kaldırıma dikilen bir anıt plaket, "Hrant Dink 19 Ocak 2007 günü saat 15:05.m'da öldürüldü." diyor.
Oradan, teary gözlerle, Biz 1861 yılında inşa edilmiş St Vardanantz kilisede çok ilginç ve zengin ayin katıldı Feriköy Ermeni mahallesine yürüdü. Ayin Patrik Aram Ateshian'ın vaazı ile sona erdi. Yaklaşık 500 cemaat üyesinin katıldığı kilise kapasitesine uygundu. Kilisenin avlusunda, Feriköy Ermeni Mahallesi yönetim kurulu üyesi Shnork Peshiktashlian ile tanıştım. Bana, yüzyıllardır İstanbul'un Rum ve Ermeni ailelerine ev sahipliği yapan mahallenin kısa bir özetini verdi.
"Bugün Feriköy Ermenilerinin sayısı 25.000 civarında olmalı ve tüm İstanbul'da Ermenilerin 70.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. 40'a yakın kilise, 16 okul, altı Ermeni mezarlığı ve bir hastane bulunmaktadır. İstanbul'da var olan ermeni sayısı 1880'lerde 250.000 civarındaydı. Bugün üç ana yayın vardır: Jamanak, Marmara ve Agos. Buna ek olarak, yarım düzine daha küçük yayınlar vardır, "Shnork dedi. Kilisenin hemen arkasında, 1912 yılında inşa edilen Merametdjian Okulu vardı. Shnork 1967 ve 1975 yılları arasında bu okula gitmişti. "O zamanlar, okulda 1000'den fazla öğrenci vardı. Ancak bugün okulda sadece 186 öğrenci var." dedi.
Bir sonraki durağımız yürüme mesafesindeki Şişli Ermeni mezarlığıydı. Bu arada, o gün, o mezarlıkta, İstanbul'un yerli oğlu Ara Güler için bir anma töreni düzenlendi. 1928 yılında doğan Güler, Türk-Ermeni foto muhabiriydi. "İstanbul'un Gözü" olarak biliniyordu. Güler'i ilk kez birkaç yıl önce Erivan'daki Altın Kayısı film festivalinde öğrendim. Orada, bir Türk film yapımcısının yapımcılığını üstlendiği, Güler'in hayatını anlatan bir saatlik bir belgesel izledim. Bir yıl önce 90 yaşında öldü. Tanık olduğumuz tören, ölümünden bir yıl sonra anıt işaretiydi. Orman Patriği tarafından, çeşitli çelenklerle kaplı olan mezarlığında gerçekleştirildi. Toplantıya aralarında aile üyeleri ve gazetecilerin de yer aldığı yaklaşık 100 kişi katıldı. Şişli mezarlığının yanına inşa edilen İstanbul'daki Marriott oteli, Ermenilerden satın alınan araziüzerinde yer almaktadır.
Daha sonra bir mezarlıktan diğerine geçtik, bir sonraki ziyaretimiz İstanbul'daki "Sourp Khach" Ermeni mezarlığıoldu. 1551 yılında inşa edilen "Sourp Khach" İstanbul'un en eski mezarlığı olabilir. Oraya ulaşmak için önce otobüse bindik, sonra İstanbul'un Asya yakasına giden bir feribota, sonra başka bir otobüse ve kısa bir yürüyüşe çıktık. Toplamda, mezarlığa ulaşmamız yaklaşık bir saat sürdü. İlk otobüste tesadüfen aynı yöne giden Ermeni bir kadınla karşılaştık. Mezarlık, İstanbul'un Asya yakasında, Üsküdar'daki Bağlarbaş Ermeni Mahallesi'nde yer alıyordu. Kapıyı çaldık ve mezarlık bekçisi Stepan tarafından karşılandık.
O kadar eski bir mezarlık benim önceden tasarlanmış görüntü ürkütücü olmak oldu; Ancak, bir şey ama oldu. Mezarlıkların çoğuiyi halletti, hatta bazıları pırıl pırıl temizdi. 1872'de 21 yaşında Tüberküloz'dan ölen sevgili şairimiz Bedros Tourian'ı ziyaret edecek kadar şanslıydık. Mezar taşı, beyaz mermere oyulmuş en iyi şiirinin bir sayfasıydı. Mezar başında durduk, duygularımıza sarıldık ve birlikte şiiri okuduk. Bir hac sitesini ziyaret ediyorduk gibi görünüyordu. 17. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu'nda çeşitli mimari yapılar inşa etmiş olan Balyan ailesine adanmış bir saray da vardı. Balyan ailesinin günümüze ulaşan eserleri arasında saraylar, camiler ve kışlalar bulunmaktadır.
İstanbul'daki ilk günümüzü parıldayan Boğaz'da bir saatlik gün batımı gezisi yaparak bitirdik. Üsküdar'daki balıkçı pazarındaki bir restoranda yemek yedik ve sonra metroyla otelimize döndük.
İstanbul'daki ikinci günümüzde, otelimizden En eski Ermeni mahallelerinden gum-Gapu'ya yürüdük. Orada 1911 yılında inşa edilen Ermeni Patrikleri Koltuğunu ziyaret ettik. 1911 yılında inşa edilmiş olmasına rağmen, 1461 yılında Konstantinopolis Patriklerinin resmi merkezi kurulmuştur. Ev üç katlı bir binadan oluşuyordu, hepsi beyaz, ve ön bahçesinde palmiye ağaçları ile süslenmiş. Yerleşik bir rahip bize binanın bodrum katında bulunan müze, bir tur verdi. Bir dizi dini tablo ve daha birçok emanet gördük. En ilginç öğeler 1223'ten kalma eski bir el yazılı İncil ve 1855'te Fransa'da yapılan ve vaftiz törenleri sırasında kullanılan seramik küvetti. Fotoğraf çekmek yasaktı.
Geçenlerde, kutuda Ermeni yazıları bulunan Osmanlı dönemine ait 100 yıllık bir kibrit kutusunun resmine rastladım. Müzenin koleksiyonuna dahil olmak için harika bir şey olacağını düşündüm. Dikkatimi çeken bir diğer şey de 1700'lerden kalma Kessarya'daki St. Garabed kilisesinden Sedef'in kaplanmış kapısıydı. Bu eşya Patrik'in resepsiyon odasında sergilendi. Binanın farklı yerlerini ziyaret ettikten bir saat geçirdikten sonra, 1641 yılında Bizans kilisesi olarak inşa edilen St. Mary Ermeni Kilisesi'ne doğru yürüdük.
Kiliseden ayrıldıktan sonra 1830 yılında inşa edilen Bezçian Ermeni Okulu'nu ziyaret ettik. Okul zengin Harutyun (Artin) Bezchian (1771-1834), okul ve Sourp Pirgiich hastane hayırsever sonra seçildi. Binanın dış güzel yenilenmiş ve lekesiz oldu. Ermenilerin İstanbul'da keyif aldıkları enfes yaşam tarzını ortaya koydukları için, yıllara ait birçok mimari detay beni şaşkına eğdi. Bugün 110 öğrencisi olan okul, İstanbul'daki 16 Ermeni okulundan biridir.
Oradan tramvay istasyonuna yürüdük ve Marmara Denizi'ndeki Eminönü feribot iskelesine vardık. Marmara Denizi'nin birçok adasından biri olan Kinaliada Adası'na tekneyle gitmekteyiz. Bizans döneminde, prensler ve diğer telif hakları bu adalara sürgün edildi, daha sonra Osmanlı padişahları ve aileleri de oraya sürüldü, böylece adalara bugünkü adlarını "Prens Adaları" verildi. Bu dokuz ada yaz aylarında popüler yerler. Adalar da motor trafiği yok, ulaşım tek kullanımı bisiklet ve bazı golf arabaları olmak. Tur rehberimiz, "Ermenilerin 1800'lerden beri bu adalarda evleri var." dedi. "Yaz mevsiminde, adalardaki nüfus çoğunlukla Ermeni."
Kinaliada Adası, İstanbul'dan kalkan feribotların ilk durağıdır. Yaklaşık bir saat sonra adaya ulaştık ve İstanbul'daki Ermenilerin varlıklı yaşam tarzları bir kez daha hatırlatıldı. Kinaliada Adası tepelik, ve evler yamaçlarda tarafından çevrilidir. 1857'de inşa edilen St. Grigor Lusavorich kilisesine ulaşmak için çok dik sokaklara tırmandık. Kiliseye kısa bir ziyaretten sonra, deniz kenarında hafif bir akşam yemeğinin tadını çıkardık. Ada neredeyse terk edilmiş gibiydi. Bizim için, ana cazibe kilisenin görüş oldu.
Burada ermeni tarihinden habersiz bir dilim söz etmek için iyi bir yer olabilir. Kasım 1942'de, Türkiye Parlamentosu, Türkiye'de yaşayan Ermenilere, Rumlara ve Yahudilere keyfi vergi uygulayan bir Varlık Vergisi yasasını kabul etti. Yasa gelirlerine değil, "hayali" varlıklara dayanıyordu. Yeni yasanın amacı, Türkiye'deki azınlıkların kökünü kurutmak ve servetlerini Türk hükümetine ve halkına aktarmaktı. Birçok Ermeni aile bu mantıksız yasanın sonuçlarından dolayı büyük zorluklar yaşadı. Yetkililer bir kişiye bir miktar para ödediklerinde, değerlendirilen verginin ödenmesine itiraz veya itiraz da bulunabildi ve 15 gün içinde nakit olarak ödenecekti. Son tarihin sonunda, vergi ödemekten aciz kişilerin varlıkları ödememe için açık artırmayla satılığa sunulacak - tabii ki, gülünç derecede düşük fiyatlarla. Vergilerini ödeyemeyen çok sayıda Ermeni erkek, içler acısı çalışma ve yaşam koşulları olan çalışma kamplarında çalışmak üzere Doğu Türkiye'ye gönderildi.
Birkaç yıl önce okuduğum bir hikayeyi, İstanbul'da doğan Alice Ketabchian'ın "İstanbul" adlı kitabında paylaşmak istiyorum. Ketabchian, "Bir gün kazara, gizli bir kutuda, anne tarafından büyükbabamdan büyükanneme el yazısıyla yazılmış kısa bir mektup buldum." diyor. Mektupta şöyle yazıyordu: "İyi olduğumu bilmeni istiyorum. Artık Aşkale'de aşçıyım. İçeride çalışıyorum. Orada dur, sadece biraz daha. Seni çok özledim ve sana sevgilerimi gönderiyorum." Ketabchian'ın dedesi Servet Vergisi'ni ödeyemeyen bir tekstil tüccarıydı. Erzurum'daki çalışma kampına gönderildi. Ketabchian dedesi sert kış hayatta ve eve dönmek için şanslı olanlardan biriydi, ancak, çok daha kötü sonu bu koşullar hakkında birkaç kalp wrenching hikayeler vardır. Neyse ki, Türkiye Büyük Millet Meclisi, yabancı medyanın müdahalesi nedeniyle servet vergisine bir yıl içinde son vermek zorunda kaldı. Yasa resmen Eylül 1943'te yürürlükten kaldırıldı.
Şimdi, bıraktığım yere geri dönelim. Biz 17:30 civarında bir feribot ile Kinaliada Adası'ndan döndü.m. Teknede, Ermenistan'dan yeni gelmiş ve zengin bir Ermeni ailesi için ev işi yapmak için her gün Kinaliada'dan daha uzak bir adaya gidip gelen bir Ermeni kadınla karşılaştık. Yazlıklarından dönen yaşlı bir Ermeni çiftle de tanıştık. Konuşmalarımız kibar ve yüzey seviyesindeydi; Ermenilerin karşılaştıkları sorunları daha derinlemesine ele almadık.
İstanbul'daki üçüncü günümüzde, İstanbul'u ve tarihini özetleyen ikonik Ayasofya'yı ziyaret etme zamanı geldi. Kahvaltıdan kısa bir süre sonra otelden ayrıldık ve caddenin karşısındaki tramvay istasyonuna doğru yürüdük. Ayasofya sadece birkaç durak ötedeydi. Hayalini kurduğum örnek camiye sonunda gidebilmek için heyecanımı tutamadığımı söylemek yeterli. M.S. 532 yılında kilise olarak inşa edilen Ayasofya, 1453 yılında cami, 1935 yılında ise müze oldu. Ben büyük kubbe ve geniş iç yüksek loft tarzı balkonlar ile çevrili görmek için dehşete oldu. 1500 yıl önce, bu kadar büyük bir ibadetme ihtiyaç duyulduğu düşüncesini bir türlü atlatamadım. Rehberimiz, 10. Onun zamanında, Trinidates matematik ve mimari tasarım geniş yetenekleri olduğu bilinmektedir.
Ayasofya'yı ikonik ziyaretimizin ardından İstanbul'un en büyük ve en tanınmış camisi olan Mavi veya Sultan Ahmet Camii'ne yürüdük. 1600'lerin başında inşa edilen yapı hala ayakta dır ve tam olarak cami işlevi görür. Cami ziyaretimizin ardından Kapalıçarşı'ya gitmeden önce kahve içtik.
İstanbul Kapalıçarşı dünyanın en büyük ve en eski kapalı pazarlarından biridir. 61 kapalı sokak ve 4.000'den fazla mağazası vardır. 1461 yılı çarşının ana girişinin kemerine kazınmış ve açıldığı yılı gösterir. İstanbul'un zengin tarihinin bir başka muhteşem özelliği de. Dar kapalı sokaklardan geçerek mücevher pazarına gittik, rehberimiz gümüş eşya satan ermeni bir dükkan sahibini bizimle buluşmaya ayarlamıştı. Rehberimiz Çarşı'da yaklaşık 2.000 Ermeni kuyumcu olduğunu söyledi. Hediyelik eşya, Türk tatlısı, baharat ve kurutulmuş meyve aldığımız ana çarşıda birkaç saat geçirdik. Ben çok temizlik etkilendim, ferahlık, yanı sıra kemerli tavanlarda renkli resimler.
Dördüncü günümüzü İstanbul'da Avrupa'nın en göz alıcı saraylarından biri olan Dolma-Baghche Sarayı'nı ziyaret ederek geçirdik. Saray 1856 yılında Sultan I. Abdülmacid'in emriyle yaptırıştı. Sarayı inşa etmenin amacı, İmparatorluğu Avrupa monarşilerinin aynı seviyesine getirmekti. Daha önce Sultan ve ailesi Topkapı Sarayı'nda yaşamıştı. Ancak eski saray, Avrupa hükümdarlarının sarayları kadar lüks ve rahat değildi. İnşaat maliyeti bugünkü değeri 1,5 milyar dolara eşitti. Harcamalar o dönemde devlet bütçesine büyük bir yük battı ve ülke yoksullaştı ve iflas etti. Bu nedenle, 19. Sarayın inşası görevini ikonik Ermeni Balyan ailesinin mimarları Garabet Balyan, oğlu Nigoğayos Balyan ve Evanis Kalfa yerine koymuştur.
Dolma-bağcı Sarayı'nı ziyaret ettikten sonra, dünyanın en ünlü yaya caddelerinden biri olan İstiklal Caddesi"ne gittik. 19. yüzyılın sonlarında Neo-Klasik, Neo Gotik ve Art Nouveau'nun Avrupa mimari tarzlarında inşa edilmiş üç ya da dört katlı binalarla çevrilidir. Bugün, sokak alışveriş, gıda ve eğlence için en popüler yerdir. Hafta sonları, sokak tek bir günde yaklaşık 3 milyon yayayı cezbediyor. Ermeniler İstanbul yaşamının önemli bir dokusu olduğu için İstiklal Caddesi'nde birkaç Ermeni mirasları vardır.
İlk olarak İstiklal Caddesi'nde yürürken Türkçe "Pasaj" adında eski bir alışveriş merkezi gördüm. "1893'te inşa edilmiş" giriş kapısının üst kısmında yazılı dır ve "Pasaj"ın adı Aznavur'dur, ki bu da çarşının aslında bir Ermeni'ye ait olduğunu gösteriyordu. 19. yüzyılda, çeşitli Ermeni aileleri Sultan'ın kuyumcuları oldular ve altın ve gümüşün döviz rezervlerini devraldılar. Osmanlı İmparatorluğu'nun en önemli on sekiz bankerinden 16'sı Ermeni'ydi. Ermeni işadamı Agop Köçeyan, Sultan'ın güvendiği adamlardan biriydi. Başlangıçta Sultan'ın kuyumcusu, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu bankasında bankacı olarak yer aldı. Ülkenin iflas ettiği bir dönemde, onu hayata döndürmek için hazineye para döken Ermenilerden biriydi. 1870 yılında İstiklal Caddesi'nde konutunu inşa etti. Evin bir ahırı vardı, daha sonra sirke dönüştürülmüştü. Ölümünden önce Köçeyan evini bir kiliseye bağışladı. 1932 yılında bina bir sanat merkezine dönüştürülmüştür. 1948 yılında İstiklal Caddesi'nin en büyük sineması olarak 1.400 kişi kapasiteli dir. "Atlas" adı verilen sinema hala faaliyette. Ayrıca Köçeyan'ın evinin İstiklal Caddesi'ne giden bir geçit vardı. Bu geçit aynı adı taşıyan bir alışveriş çarşısı haline geldi, "Atlas pasaji." Osmanlı mimarisinin izlerini korur.
Sourp Pirgitch, an Armenian hospital built in 1834
Sourp Pirgitch, 1834 yılında inşa edilmiş bir Ermeni hastanesi
İstiklal Caddesi'ndeki bir diğer Ermeni mirası da "Üç Sunak Kilisesi" adlı Ermeni Kilisesi'dir. Kilisenin bir hikayesi vardır: Bir çeşit ızdırap çeken zengin bir Ermeni kurtuluş için dua etti ve Tanrı ona yardım ederse "bir" değil, "üç" sunakla bir kilise inşa etmeyi teklif etti. Duaları kabul edildi ve sonunda kiliseyi üç alter ile inşa etti. İstiklal Caddesi'ndeki dar bir sokakta balık pazarının arkasında ve Marmara gazetesinin ofisinin arkasında. Gezimizin en ilginç yönlerinden biri olan Üç Altar Kilisesi'ni ve Marmara Ermeni gazetesinin ofisini ziyaret ettik.
Marmara, 1940 yılından beri İstanbul'da yayınlanan Ermenice günlük gazetedir. Gazetenin editörü Rober Haddeciyan, İstanbul Ermeni toplumunun simgesi haline gelmiş 93 yaşındaki keyifli bir adam. Ermeni toplumunun en sağduyulu liderlerinden biri olduğu, Ermenilerin varlığını koruduğu ve kültürel kimliği koruduğu kanıtlanmıştır. Tur rehberimiz onunla buluşmamızı ayarlamıştı. Birkaç konu hakkında bir saatlik güzel bir tartışma yaptık. İstanbul'un iki ilginç tarafı olduğunu anlattı: Bir tarafı 15 milyon luk nüfusuyla dünyanın en güzel şehirlerinden biri olan İstanbul; İkinci taraf Ermeni uygarlığının beşiğidir ve Konstantinopolis'in kuruluşundan beri Ermeni ruhunun yaşadığı yerdir. "Biz Ermeniler, yüzyıllar öncesine ait kültürün zenginliğine sahip çıkmak istiyoruz. Onu korumalı ve bir sonraki neslimize aktarmalıyız." dedi. Marmara ofisi üç kata çıkar. Haddejian'la ilk kez zemin katta buluştuk, sonra bizi en üst kattaki ofisine davet etti. Grubumuz bir araya gelip merdivenleri üçüncü kata çıkardığında Haddejian orada duruyordu. Asansöre bindiğini sanıyordum, ama asansör yoktu – 93 yaşında hem aklı hem de bedeni hala çevik. Ofisinden çıktıktan sonra, Marmara'nın ofisine birkaç yüz metre uzaklıktaki İstiklal Caddesi'ndeki Ara Güler'in kafesini ziyarete gittik.
Güler'in kafesi İstiklal Caddesi'nden biraz uzakta, başka bir şeride gizlenmiş. Hem kafe hem de şerit Ara Güler'in adını taşıyor. Bu benzersiz fotoğraf ve hatıra yesteryears ile dekore edilmiş güzel, rahat bir yer. Kafeye ve atmosferine aşık oldum. Grubum ayrıldıktan sonra birkaç gün daha İstanbul'da kaldım. Yalnızlığımdan faydalandım, çünkü her gün o kafeye gittim ve zamanımı yazarak geçirdim. Böyle keyifli vakit geçirmesi benim için büyük bir şanstı.
İstanbul' daki beşinci gün, grubun büyük büyük gün Ertesi gün ayrılmaya hazır olmalarına rağmen Los Angeles'a dönmeden önce birkaç gün daha kalmayı planlıyordum. Beşinci gün, tur rehberimiz 1834 yılında inşa edilen Bir Ermeni hastanesi olan Sourp Pirgitch'i ziyaret etmişti. Garabed ve Ohaness Balian tarafından tasarlanmıştır – zamanın en saygın imparatorluk mimarlarından ikisi. Hastane, Sultan Mahmud'un fermanı ve Kazaz Artin Amira Bezdjian'ın (1771-1834) önerisi ile İstanbul Ermenileri tarafından kurulmuştur. Bezdjian, Osmanlı Darphanesi'nin başına gelmek için çalıştı. Sultan II. Böyle bir ayrım alamayan tek gayrimüslim di. Bugün, hastane tam donanımlı, birinci sınıf bir kurum olarak, ne olursa olsun etnik köken veya din, halka hizmet duruyor. Hastanenin 2004 yılında Recep Tayyip Erdoğan tarafından açılışı yapılan bir müzesi bulunuyor. Sergide zengin Ermenilere ait çeşitli eserler ve tablolar sergileniyor. Hastanenin yanında Ermeni yaşlılar için bir ev bulunmaktadır. Biz de oraya ziyaret etme şansımız oldu.
Pazartesi günü düşen İstanbul'da kaldığım sürenin son gününde, İstanbul'un Asya kesiminde, Üsküdar semtinde eski bir Ermeni okulunu ziyaret etmeyi planlamıştım. Dışarı çıkmadan önce, açık olduğundan emin olmak için okulu aradım. Onlar, o Pazartesi günü, onlar sadece yarım gün için açık olduğunu yanıtladı, ertesi gün ulusal tatil olduğu için. Konuştuğum kadın müdürün asistanıydı ve beni okulda görmek için pek hevesli değildi. Ancak, Ben ısrar etti, ve sonunda söyleyerek teslim oldu, "Sadece, eğer bir saat içinde burada olabilir."
Otelimden metro istasyonuna yürüyüş yaklaşık 15 dakika sürdü. Üsküdar'a gitmek için metroya bindim ve oraya gittiğimde taksi çağırdım. Her şey yolunda gitti, ta ki taksi şoförü o gün okulun en caddesinde trafik erişimini kısıtlayan bir çiftçi pazarı olduğunu fark edene kadar. Taksi şoförüne para ödedim ve yokuş yukarı caddeden okula yürüdüm. Neyse ki, bir saat içinde başardım. Okulda Müdür Armen Sarukhanyan tarafından karşılandım. Bana 1678'de erkek çocukların din eğitimi için bir lise olarak kurulan okulun tarihi hakkında bir çıktı verdi. Okul Surp Khach Kilisesi'ne bağlıydı ve adı Tbrevank idi – iki kelimenin birleşimi: Tbir+Vank anlamı: Scholar+Monastery. Okul 100 yıl boyunca, 1770'lere kadar, iyileştirmeler aldı ve 1932 yılına kadar bir papaz okulu olarak yeniden çalışmaya başladı. O dönemde Karekin Khachaduryan İstanbul Patriği seçildi. Sağlıklı iyileştirmeler yapmak için istekli, o okulun yanındaki arazi satın aldı ve bugün ana okul binası olarak işlev gören bir ek inşa etti. 1953 yılında, yeni okul çocuklar için bir yatılı okul olarak kapılarını açtı. 1967 yılında öğrenci yetersizliği nedeniyle ilahiyat bölümü kapatıldı. Bir yan not: Hrant Dink, Ermeni Soykırımı konusunda Türk sessizlik tabumeydan bizim kahraman, Tbrevank yatılı okulda bir öğrenciydi. Bugün, okul co-ed, 95 öğrenci ile dört yıllık bir lise. Yatılı okulda toplam 25 erkek var. Okul, operasyonun maliyetini üstlenen hayırseverlere sahip olduğu için okul harcı zorunlu değildir.
Geri dönerken, çiftçi pazarında oyalanmak için zamanım oldu. Bir şey almama gerek olmamasına rağmen, tezgâhlara bakmaktan ve İstanbul'da geçirdiğim zamanı düşünmekten keyif aldım. Tbrevank Okulu ziyaretim zihnimde yeniydi ve toplumun okulun maliyetini nasıl karşılarolduğunu düşünmeye başladım. Söylentimde, Yüzyıllar öncesine dayanan miraslarının geri kalan izlerini koruma güdüsü yle İstanbul Ermeni toplumuna hayranlık la hayrandım. Düşüncelerimde kayboldum. Tepelik sokakta gezinmenin yavaş temposu bana duygularımı düşünmek ve işlemek için zaman verdi. Kalbimde, onların mal getirmişti ve güzel düzenlemeler meyve ve sebze görüntülenen çiftçiler hakkında bir kin hissettim. Onlara düşmanımmış gibi baktım. Ermeni çiftçiler olsalardı, güzelce düzenlenmiş ürünlerini görmek ne kadar mutlu olurdum diye düşündüm. Algımdan perişan haldeydim. Kendi kendime düşündüm: Belki de Osmanlı İmparatorluğu'nda başımıza gelenler geçmişte çok uzaktı ve belki de Türkiye'de Ermenilerin yaşadığı zorluklardan kendimi uzak durmak zorunda kaldım. Belki de düşmanlığı kalbimde tutmamalıyım. Duygularımı çözecek bir moxie'den yoksundum.
Bu on günlük gezi sırasında, İstanbul'daki Ermeni mirası hakkında çok şey gördüm ve öğrendim, ancak bir şekilde, yol boyunca tanıştığım Ermenilere, Türk komşuları, iş arkadaşları ve arkadaşları tarafından nasıl davranıldığını ya da herhangi bir baskı ya da ayrımcılık hissedip hissetmediklerini sormaktan kaçındım. Sonuç olarak, gezi inanılmaz unutulmaz oldu ve bana İstanbul bir tat verdi. İstanbul'da yaşayan Ermenilerin hayatlarını daha iyi anlamak için kesinlikle geri dönüp bu yerleri tekrar ziyaret etmek istiyorum.
Getting to Know Armenians of Istanbul: Past and Present | Asbarez.com
