BANDIRMA ESKİ İSKELE BİNASININ MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Şennur KAYA
Akın TUNCER
Anadolu'nun önemli ticaret limanlarından Bandırma'da 1926 Yılında tamamlanan eski iskele binası,
1933-1954 yılları arasında Bandırma Belediye Binası Olarak da kullanılmıştır. Kagir sistemde
inşa edilen üç katlı met yapının ettik tip on iki katını, ortada Geniş Bir geçit bölmektedir. Ulusal Mimari
Üslubu'nun genel özelliklerini yansıtan yapının deniz cephesindeki Kuleleri, özgün tasarımında
Oryantalist etkili kubbelerle örtülmüştür. İstanbul'daki Kagir iskele Binaları ile
Bandırma'nın eski iskele binası, işlevsel açıdan karşılaştırılmıştır değerlendirilmiştir .Yapılan
karşılaştırmalardan,
Bandırma eski iskele binasının, Ulusal Mimarlık Üslubu'ndaki iskele binalarının
İstanbul dışında ki bir örneğini teşkil ettiği,
geçit şeklindeki orta kısmıyla ticaret yapılarından da
etkiler taşıdığı sonucuna varılmıştır.
1924 yılında ahşap iskelenin yerine beton iskelenin inşasına başlanmış, iskele ile birlikte iskele binası da 1926 Yılında tamamlanmıştır.
Söz konusu iskele binası, Bandırma Belediyesi kayitlarina göre karadenizli Ferhat Kalfa Tarafından denizden
doldurulan alan üzerine kagir sistemde Insa edilmistir.
Yapı, 1933-1954 Yılları Arasında Belediye binası olarak
kullanıldığından, yaygın biçimde
Belediye Eski Binası
adıyla bilinmektedir.
1954 yılından sonra yapının çeşitli mekânları
dükkan, kahvehane,
Denizcilik Bankası,
Astsubay Gazinosu,
Bandırma Belediyesi Mensupları
Yardımlaş Dayanışma Derneği Lokali gibi sosyal ticari kurumlarca kullanılmıştır
Yakın tarihe kadar
metruk halde bulunan yapı, 2008 yılında onarılarak Bandırma Belediyesi Nikâh Salonu olarak kullanılmaya başlanmıştır...
Eski iskele binası, ilçenin yerleşim alanı içerisinde Bandırma'nın çekim alanı olan günümüzdeki Cumhuriyet Meydanı'nda yer almaktadır.
Geçmiş yillardada Bandırma'nın ticaret bölgesi olduğu anlaşılan alan, geçmiş zamanda Bandırma'daki deniz, kara ve demiryolu bağlantısının sağlandığı noktadır.
Yapı,kütlesel tasarım açısından güney yönde batıya doğru genişleyen yamuk dikdörtgen plan şemasına oturtulmuş üç kattan oluşmaktadır. ortada basık kemerli geniş bir geçitle ikiye ayrılan birinci katlar, birbiriyle simetrik, ancak farklı işlevleri olan mekânlarla düzenlenmiştir, mesela doğuda ortada bulunan ve dairesel kavisli duvarla bir çekilen merdivenlerin batıdaki , simetriğine düz üzerinde duvarla bir çekilen kapalı mekânlar yerleştirilmiştir.Bu yöndeki merdivenler de doğudaki kazan dairesinin yerine kaydırılmıştır.
İki ayak üzerine oturtulmuş etkisi taşıyan Ikinci kat, yalnızca salon kapalı servis mekânlarından oluşmaktadır Çatı katında basık tavanlı dar koridorun iki ucunda bulunan yüksek tavanlı kare planlı , odalar yapının kuzey cephesinde kule olarak algılanmaktadır .
Yapının cephe kurgusunda, kule kısımları hariç tüm köşeler yivli plastırlarla belirlenmiş,
ona kat silmelerle ayrılmıştır. Zemin birinci katlardaki dikdörtgen pencerelerle çerçevelenmişken, ikinci katta kule kısımlarındaki
sivri kemerli pencerelere, yatayda süreklilik gösteren silmelerle yapılmıştır..
Bu genel çerçeve içerisinde,geniş ılan kuzey güney cephe, kuzey cephede yükselen kuleler dışında, tamamen simetriktir.
Cumhuriyet'in ilk yıllarında Insa edilen yapı, nispeten Simetrik cephe tasarımı, sivri kemerli pencere kurgusu, cepheBoyunca devam cennet pencere silmeleri, Geniş Saçaklı Üst örtüsü ettik deniz tarafındaki Kuleleri ile yapının inşaedildiği yillarda geçerliğini sürdüren Birinci Ulusal Mimarlık Üslubu'nun genel özelliklerini yansıtmaktadır.
Azbir Zamanlar de belirtildiği gibi, yapının Birinci Ulusal Mimarlık yönüne emphasize yapan öğelerinden biri de kuzeydeki
kulelerdir .tip kubbeyle örtülü Olan kulelerin Üst örtüleri, 1928 yilindan Sonra Tamamen ve tamamen kırma çatıya çevrilmiştir
Bandırma iskele binasının özgün tasarımında yer verilen kubbelerinin Oryantalist Etki tasimasi da dikkati çekmektedir.
Şüphesiz Osmanlı İmparatorluğu döneminde
Fevaid-i Osmaniye'den başlayarak Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi'ne
kadar uzanan deniz işletmeciği alanında, başta İstanbul olmak üzere, çok sayıda iskele binası inşa edilmistir.
Özellikle iskele binası açısından zengin veri sunan İstanbul'daki örneklere baktigimizda, bunların çoğu yerin başta ahşap ve kagir olmak üzereon iki gruba ayrıldığını görmekteyiz.
Ahşap iskele binaları, genelde dikdörtgen planlı tekkatlı, olup yalnızca bekleme salonu, başmemur , odası çımacı , odaları, bilet satış gişelerinden oluşan yapılardır
Ulusal Mimarlık Üslubu'nda inşa edilen kagir / gönderilen asker iskele Binaları İstanbul'a özgü yapı grubu şeklinde
nitelendirilmektedir
Çoğunluğu iki katlı olan kagir iskele binalarının bünyelerinde dükkân, dernek, lokal gibi farklı
birimler olduğundan plan kuruluşları çeşitlilik göstermektedir.
Farklı plan şemasına sahip olmakla birlikte,
iki katlı iskele binalarının ikinci katları, salon-teras şeklinde düzenlenmiştir.
Örneğin Beşiktaş, Kadıköy Büyükada iskele binalarının Ikinci katlarında karşılaştığımız kapalı
salonlar, teraslar, yukarıda belirtilen işlevlerden en az birini karşılayan mekânlardandır
Bu yönde
Bandırma İskele binasının Ikinci katındaki salonun, İstanbul'daki iskele binalarıyla,
benzer amaçla tasarımda yer
aldığını söylemek mümkündür.
Bununla birlikye inşasından kısa bir süre sonra Belediye binası olarak da kullanılmaya
başlanan yapının ikinci katı, Belediye Başkanı Odası,
Meclis Salonu Şeklinde düzenlenmiştir.
Ancak yapının
Bandırma Belediyesinde ki dosyasından 1954 yılından sonra salonun İstanbul'daki örneklerle benzer şekilde,
kahvehane, gazino, lokanta olarak kullanıldığı,
alt katında da dükkanlar bulundugu öğrenilmektedir.
İskele binalarında iskele kullanımına yönelik mekanlar alt katta toplanmıştır.
Bunlardan biri de çoğunlukla geniş açıklıklı kemerlerle iskeleye açılan, kapalı bekleme salonlarıdır.
Oysa Bandırma'daki iskele binasında
benzer bir bekleme salonu , yerine geniş, yüksek bir geçitle karşılaştık.
Yapının eski fotoğrafında, bir geçitin içerisinden geçerek iskele boyunca uzanan dekovil raylarının görülmesi,
Tasarımda önündeki iskelenin hem yolcu, hem de eşya taşımacılığında kullanılacağının dikkate alındığını göstermektedir.
29-01-2020: Şennur KAYA/Akın TUNCER
