KYZIKOS 2015
Nurettin KOÇHAN* Korkmaz MERAL,Ahmet Cuneydi HAS,Ahmet TERCANLIOĞLU
Balıkesir İli Erdek İlçesi sınırları içinde bulunan Kyzikos Antik Kenti, Hadrian Tapınağı kazı çalışmaları, Kazı Başkanı Doç. Dr. Nurettin Koçhan, Kazı
Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Korkmaz Meral, 1 Araştırma Görevlisi, 1 doktora
ve 2 yüksek lisans öğrencisi, 2 Arkeolog, 16 öğrenci ve 17 işçi ve Bakanlık Temsilcisi olarak Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nden
Arkeolog Ömer Kalın’ın katılmasıyla 23.07.2015 – 25.08.2015 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir1
.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Erdek Belediyesi ve Atatürk Üniversitesi’nin destekleriyle sürdürülen
2015 yılı kazı çalışmaları Hadrian Tapınağı’nın batı yönünde gerçekleştirilmiştir (Resim: 1-Çizim: 1)
M.S. 117 yılında da Nicomedia (İzmit) merkezli yer sarsıntısından zarar gören Kyzikos’u ziyaret eden Hadrian, kentin onarılması ile ilgilenir2 . Bu büyük olayın anısına da depremle yıkılan ünlü Zeus Tapınağı onarılarak Hadrian’a adandığı kabul edilir. Hadrian, Kyzikoslular tarafından 13. Olympos tanrısı olarak anılmış ve Kyzikos “Neokoria” (İmparator adına tapınak
yaptıran kent) unvanıyla onurlandırmıştır3
.
Kyzikos’u 1431 yılında ziyaret eden Cyriacus, yapının 33 sütunundan ve sellasında tanrı heykelinin varlığından bahsetmektedir4
. Mimar Aristeinatos’un denetiminde yapılan 8x16 sütunlu ve dipteros planlı olduğunu düşündüğümüz Korinth düzenindeki tapınak, doğu-batı yönünde uzanan yedi tonoz üzerine oturtulmuştur. Günümüzde sık çalı ile kaplı olan Hadrian Tapınağı’nda tonozlardan sadece üçü görülebilmektedir.
Hadrian Tapınağı Kazı Çalışmaları
Bu sezon yapılan kazı çalışmaları 116.23 m. uzunluğa sahip Hadrian Tapınağı’nın batı yönünde, kuzeye doğru dolgu toprağın kaldırılmasıyla devam etmiştir. Kazı çalışmaları Hadrian Tapınağı’nın batısındaki 28 I-J-K, 29 J-K, 30 I-J-K, 31 I-J-K, 32 H-I-J-K, 33 I-J-K ve 34 I açmalarda gerçekleştirilmiştir
(Resim: 2).
Bu sezon yaptığımız kazı çalışmalarında bulunan en önemli envanterlik eserlerimiz arasında 32 I açmasında bulunan muhtemelen frize ait olan ve kırık halde ortaya çıkarılan kabartma erkek igürü olup, ele geçirilen kısmının uzunluğu 89 cm., genişliği 34 cm., derinliği 6 cm.dir. Gövdesi ve sol kolu korunan igür, haiften kendi soluna dönmüş ve sol elinde5 bir nesne tutmaktadır (Resim: 3a).
Özellikle geçen kazı sezonlarında bulunan kabartma baş parçalarında gördüğümüz geniş alın, belirgin göz yapısı, matkap izleri ve saç işlenişi gibi özel likler 28 J açmasında ortaya çıkarılan eserde de görülür (Resim: 3b). Bu ifade tarzına sahip eserler Yunan ve Roma heykeltıraşlığında sıklıkla işlenmiştir6 Kyzikos antik kentinde ele geçirilen heykeltıraşlık eserleri arasında sadece gövdenin alt kısmının korunduğu ve heykelin etek bölgesindeki “pteryges” bantlarının alt kısımlarının kırık olarak bulunduğu parça (Resim: 4a) ve üzerinde kılıç yer alan kabartma (Resim: 4b) kentte daha önce sıkça karşılaşılan savaşçı kabartmalarına örnek gösterilebilir.
30 K açmasında ayak kısımları ve belden yukarısı kırık olarak ele geçirilen kabartma heykeltıraşlık eserinin uzunluğu 70 cm., genişliği 48 cm. ve derinliği 15 cm. olan kadın igürüdür (Resim: 4c). Yüksek kabartma şeklinde işlenen eserde bacakların ayrılmasıyla kıvrımlar ön plana çıkmış, khiton üzerine hymation giyen eser oturur halde verilmiştir. Eser oldukça iyi bir işçiliğe
sahiptir ve kompozisyon olarak Klasik Dönem Yunan heykeltıraşlık eserlerini çağrıştırır7.
Batı yöndeki bu açmalarda yapılan kazılarda tapınağa ait bezemeli mimari parçalar, frize ve batı yönde ele geçirilmiş olmaları nedeniyle batı alınlığına ait olabilecek kırık halde insan ve hayvan igürlerinin vücutlarına ait parçalar bulunmuştur (Resim: 5).
33-34J açmalarında geçen yıl bir kısmı görülen kireç kuyusunun tamamı ortaya çıkarılmıştır Kuyunun güneyi tamamen tahrip olmuş sadece kuzey duvarına ait kalıntılar sağlam olarak ortaya çıkarılabilmiştir. Ortalama 3 m. genişliğe sahip olduğu saptanan bu kuyunun içerisinden yanık ve kireç kaplı irili ufaklı taş ve mimari bezeme parçaları çıkarılmıştır. Geç dönemlere ait olan bu kireç kuyularının yürüme zemininden korunan yüksekliği ise 1.70 cm. - 2 m. arasında değişmektedir (Resim: 6, Çizim: 2). 30-I açmasında üzerinde kadın igürü kabartması olan, gri hamurlu bir kandile ait parçalar bulunmuştur (Resim: 7). Roma Dönemine ait kandil parçasının korunan yüksekliği 6 cm., uzunluğu 7 cm., genişliği 9 cm. olarak ölçülmüştür. 30-31J açmalarında ortaya çıkarılan kandillerin ise kahverengi ve
kırmızı renkte ve sadece kulp kısımlarının kırık olduğu görülmektedir. Diskus kısımlarında bitkisel motilere yer verilen bu kandiller hemen hemen aynı ölçülere sahiptirler (Resim: 8). Ayrıca 30 J-K, 31 I-J-K, 32 J, 33 J açmalarında, doğu-batı doğrultusunda uzanan yanık ve mermer kırıntılı tabakaların altında, dönemleri ve malzemesi farklılık arz eden çok sayıda seramik parçaları bulunmuştur. Yoğun olarak
çıkarılan seramik parçalarının fırınlama durumları iyi, genellikle kahverengi, kırmızı ve gri tonlarında oldukları görülmüştür (Resim: 9). Bunlar arasında
M.Ö. 2. yüzyıl – M.S. 3. yüzyıl arasında, parlak kırmızı tonlarda astarlanan Terra Sigillatalar önemli bir kısmı oluşturmaktadır8
(Resim: 10).
Bulunan seramik parçalarının çoğunda astarlanan kısmın kaliteli ve haif parlak olması M.S. 1- 2. yüzyıl sonuna kadar süren bir özelliktir. Bu açık renkli Geç Roma Dönemi seramikleri genelde form ve bezeme yönünden benzerlikleri göstermektedirler9 . Çeşitli kap formlarına ait bu seramik parçalarının Hellenistik ve Roma dönemlerine ait olduklarını söyleyebiliriz. 31 I-J açmalarında zeminden yaklaşık 1 m. yüksekte içleri taş ve toprakla dolu olduğu tespit edilen, yüzeylerinde çatlakların olduğu pitoslar görülmüş,
bu pitoslar tapınağa ait mimari parçaların kırıklarının yer aldığı bir tahrip tabakasında yer almaktadır (Resim: 11). Buradan pitosların son dönemlerinde tapınağın bu kısmının tahrip edildiği anlaşılıyor. Tapınağın batısın da diğer yönlere göre daha sık ortaya çıkan pitoslar kaba bir işçilik göstermektedir.
Bunların çıkarıldığı seviye kodlarının değişiklik arz etmesi alanın farklı dönemlerde kullanım gördüğünü kanıtlar niteliktedir. Bu pitosların zarar görmemesi için fotoğralama işleminin ardından kazı sezonunun sonunda üzerleri toprakla kapatılmıştır.
31 I açmasında kuzeydoğu-güneybatı doğrultuda tespit edilen ve buluntu
vermeyen Orta Çağa ait olan kiremit mezarının aşırı derecede tahrip olduğu görülmüştür. Şimdiye kadar farklı kodlarda çıkan bu mezarlarda ölü direk
toprağa yatırılmış ve üzeri kiremitlerle kapatılmıştı. Bu mezarda ise ölünün kiremidin üzerine yatırıldığı fakat üst kısmının muhtemelen tapınaktan düşen taşlarla tahrip olduğu gözlenmiştir (Resim: 12).
Ayrıca tapınağın batı tarafında rastladığımız ve geç döneme ait olduğunu düşündüğümüz mimari yapıların kazısına 29 J-K açmalarında devam edilmiştir. Bu geç dönem yapıları, gerek yapı malzemesi gerekse yapım tekniğinden hareketle tapınakla çağdaş olmayan kareye yakın bir şekil göstermekte ve kuzeye doğru devam etmektedir (Resim: 13). Bu kısımlar, tapınağa ait olan çeşitli boyutlardaki mimari bezeme parçaları ve dolgu toprakla kapanmıştır.
Zemine ait herhangi bir kalıntıyla karşılaşılmamış ve duvarların oldukça tahrip olduğu görülmüştür. 2015 yılı Kyzikos Antik Kentinde yapılan kazı çalışmalarında ele geçirilen, ekli listede adı, cinsi, adedi ve buna ilişkin bilgilerin yer aldığı 13 (on üç) adet taşınabilir ve 1 (bir) adet taşınmaz nitelikteki envanterlik eser, kazı çalışmalarında ele geçirilen 45 (kırk beş) adet etütlük (taşınır) eser ile seramik parçalarının bulunduğu 12 adet poşet, Bandırma Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’nde muhafaza edilmek üzere, 21.08.2015 tarihinde teslim edilmiştir.
* Doç. Dr. Nurettin KOÇHAN, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240
Erzurum/TÜRKİYE.
Doç. Dr. Korkmaz MERAL, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240
Erzurum/TÜRKİYE.
Arş. Gör. Ahmet Cüneydi HAS, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü
25240 Erzurum/TÜRKİYE.
Ahmet TERCANLIOĞLU, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240 Erzurum/TÜRKİYE.
1 Başkanlığımdaki kazıya Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji
Bölümü’nden Doç. Dr. Korkmaz MERAL, doktora öğrencileri Ahmet Cüneydi Has ve Ahmet
Tercanlıoğlu, yüksek lisans öğrencileri Serdal Gündoğdu, Ayşe Yıldırım ve Atatürk Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğrencilerinden Ahmet Eren Arslan, Büşra Gülaykaya,
Oğuzhan Kocaman, Şevki Kağan Çakıroğlu, Ahmet Eren Aşan, Yaşar Emre Candaş, Sultan Gür,
Rüştü Balcı, Hüseyin Ceylan, Osman Akgüney, Mehmet Temizkan, M. Alperen Aydın, Ebru
Duman, M. Burak Özdemir katılmıştır. Kazı çalışmalarına izin veren ve maddi yönden destekleyen Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, Erdek Belediye’sine, Erdek Kaymakamlığı’na, Atatürk Üniversitesine ve Bakanlık temsilcisi Ömer Kalın’a
teşekkür ederim.
2 Oktay Akşit, Roma İmparatorluk Tarihi, İstanbul 1985, s. 201; Nurettin Koçhan, Kyzikos Tarihi ve
Mimari Kalıntıları, Bursa 2011, s. 77.
3 F. W. Hasluck, Cyzicus, CUP, 1910, s. 187; R. M. Ertüzün, Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki
Adalar, Tarih ve Arkeolojisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 1998, s. 38.
4 Nurettin Koçhan, Kyzikos Kazısı ve Mimari Kalıntıları Bursa, 2011, s. 79. Dn. 275.
5 J.J.Pollitt, Art in the Hellenistic Age, Chambridge University Press, Chambridge, 1988, s. 178.
6 D. E. E. Kleiner, Roman Sculpture, Yale University, Halliday, 1992. s. 160; J.J. Pollitt, Art in the
Hellenistic Age, Chambridge University Press, Chambridge, 1988, s. 194; S. Kansteiner, L. Lehmann, B. Seidensticker und K. Stemmer, Text und Skulptur, Berühmte Bildhauer und Bronzegiesser
der Antike in Wort und Bild, Walter de Gruyter, Berlin, 2007, s. 118.
7 J. Boardman, Yunan Heykeli: Klasik Dönem ( Çev. G. Ergin), Homer Kitabevi, İstanbul, 2013, s.152.
8 H. Dragendorf, “Terra Sigillata, Ein Beitrag zur Geschichte der Griechischen und Römischen Keramik”,
Bonner Jahrbücher 96, Bonn 1895, ss. 18- 155.
9 Vivien G. Swan, “Dichin (Bulgaria): Interpreting the Ceramic Evidence in İts Wider Context”, PBA
141, 2007, ss. 265-266.
14-05-2022/
